باباطاهرعریان همدانی یکی از عارفان و شاعران نام‌آور ایرانی است که در سدۀ چهارم و پنجم می‌زیست و دوبیتی‌های او از شهرت فراوان برخوردار است.

نگاهی بر زندگی‎نامه باباطاهرعریان همدانی

باباطاهرعریان همدانی یکی از عارفان و شاعران نام‌آور ایرانی است که در سدۀ چهارم و پنجم می‌زیسته است. این شاعر همدانی را به خاطر سرودن دوبیتی‌های مشهورش می‌شناسند. در این مقاله نگاهی مختصر بر شرح حال باباطاهر، این شاعر و عارف بزرگ ایران زمین خواهیم داشت.

زندگی‌نامه باباطاهر

باباطاهر عریان در دوران سلجوقیان می‌زیسته است و در منابع، دیدار او با طغرل بیک سلجوقی که بنیان‌گذار سلسله سلجوقی بود، ذکر شده است. از خاندان او اطلاعات زیادی در دسترس نیست.

 سال تولد او را 326 هجری ذکر کرده‌اند که به حروف ابجد در یکی از دوبیتی‌های مشهورش گنجانده است. فردی به نام میرزا مهدی‌خان کوکب که منشی نادرشاه افشار و همچنین از مورخان دوران افشاریه بود، سال تولد او را از روی حروف ابجد ذکرشده محاسبه کرده است. البته افراد دیگر مدعی هستند که سال تولد باباطاهر عریان به 390 و 391 هجری می‌رسد، زیرا او از اهمیت عدد 1000 در دوبیتی خود صحبت کرده و مقصود او سال 1000 میلادی بوده که معادل با 390 تا 391 هجری قمری می‌شود.

او 85 سال زندگی کرده و اشعار زیادی به زبان لری سروده است. دلیل انتخاب لقب «بابا» این بوده که این لقب را به پیروان وارسته می‌دادند. او به خاطر مسلک درویشی خود گمنام زندگی کرده و گوشه‌گیری را انتخاب کرده است و به همین دلیل نیز اطلاعات زیادی از زندگی خود فاش نکرده است.

آثار باباطاهر عریان

دوبیتی‌های باباطاهر عریان همراه با دو قطعه و چندین غزل و مجموعه‌ای از کلمات قصار به زبان عربی، از جمله آثار این شاعر گرانقدر هستند. او در حدود 354 دوبیتی دارد و بسیاری از محققان اعتقاد دارند که این دوبیتی‌ها با گویش لری سروده شده‌اند و به همین دلیل به لر تبار بودن او تاکید دارند. البته فردی به نام روبن آبراهامیان که یک ایران‌شناس و زبان‌شناس ارمنی است، اعتقاد دارد که گویش باباطاهر عریان همدانی در اشعارش، به گویشی که یهودیان معاصر همدان استفاده می‌کنند شباهت زیادی دارد.

چند نمونه از مشهورترین دوبیتی‌های او در اینجا آورده شده‌اند:

زدست دیده و دل هر دو فریاد

که هر چه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد

زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

.........

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

.........

شب تاریک و سنگستان و مو مست

قدح از دست مو افتاد و نشکست

نگهدارنده‌اش نیکو نگهداشت

وگرنه صد قدح نفتاده بشکست

.........

اگر زرین کلاهی عاقبت هیچ

اگر خود پادشاهی عاقبت هیچ

اگر ملک سلیمانت ببخشند

در آخر خاک راهی عاقبت هیچ

آرامگاه باباطاهر عریان همدانی

آرامگاه باباطاهر عریان در شهر همدان و در میدانی که مزین به نام اوست، قرار دارد. این مقبره در ابتدا یک برج آجری هشت ضلعی بوده که چندین بار بازسازی شده است. در یکی از بازسازی‌ها، یک لوح کاشی فیروزه‌ای مربوط به سدۀ هفتم به دست آمد که کتیبه‌ای به خط کوفی و آیاتی از قرآن داشت که هم‌اکنون در موزه ایران باستان است.

مفتون همدانی که از شعرای سدۀ چهاردهم است، در جوار مزار باباطاهر به خاک سپرده شده است. همچنین میرزا علی‌نقی کوثر از دانشمندان سدۀ 13، ابوالفتح اسعد از فقهای سدۀ 6 و محمد ابن عبدالعزیز از ادیبان سدۀ 3 نیز در جوار مزار ایشان مدفون هستند.

 البته در شهر خرم‌آباد نیز آرامگاهی منسوب به این شاعر گرانقدر وجود دارد که به ثبت ملی رسیده است. ساختمان این مقبره به دوران خوارزمشاهیان تعلق داشته و در ضلع غربی قلعه فلک‌الافلاک است. پیش از این در این بنا کتیبه‌ای یافت شده که شجره‌نامۀ شخص مدفون در آنجا را به همراه ابیاتی ذکر کرده و در آن کتیبه نام شخص مدفون، باباطاهر معرفی شده است.

قبر فردی به نام فاطمه که او را معشوقۀ باباطاهر عریان همدانی معرفی کرده‌اند نیز در کنار مزار او قرار دارد.

دلی دیرم خریدار محبت

کز او گرم است بازار محبت

لباسی دوختم بر قامت دل

ز پود محنت و تار محبت