مسجد شیخ لطف الله یکی از شاهکارهای معماری ایران است که در دوران صفویه و زمان زمامداری شاه عباس بزرگ در شهر اصفهان ساخته شده است.

مسجد شیخ لطف الله در یک نگاه

مسجد شیخ لطف الله یکی از منحصر به فردترین آثار معماری ایران است که جزء میراث جهانی یونسکو ثبت شده و در شهر زیبای اصفهان قرار دارد. قدمت این مسجد به دوران صفویه، اوایل قرن هفدهم میلادی می‌رسد و در زمان شاه عباس بزرگ ساخته شده است.

طراحی پیچیده و منحصر به فرد این مسجد آن را به یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر اصفهان تبدیل کرده است. یکی دیگر از نکات برجسته آن این است که در مقابل عمارت عالی‌قاپو و همسایگی مسجد شاه قرار دارد و در ضلع شرقی میدان تاریخی نقشه جهان واقع شده است. درادامه به پیشینه و معماری مسجد شیخ لطف الله خواهیم پرداخت.

پیشینه مسجد شیخ لطف الله

طرح مسجد شیخ لطف الله زمانی ریخته شد که نقشه چهارباغ و باغ هزار جریب به مرحله اجرا درآمد. در دوران صفویه، معماری ایران به شکوفایی رسیده بود و ساخت این مسجد نیز به فرمان شاه عباس بزرگ انجام شد. گفته می‌شود که این مسجد در مدت زمان ۱۸ سال ساخته شده است و دلیل نام‌گذاری آن به یکی از علمای برجسته آن دوران به نام شیخ لطف الله عاملی اصفهانی برمی‌گردد که مانند بسیاری از علمای آن زمان همچون شیخ بهایی در دوران شاه عباس از لبنان به ایران مهاجرت کردند.

معمار این مسجد را استاد محمدرضا اصفهانی نام برده‌اند و گفته شده که این مسجد بر خرابه‌های مسجدی ساخته شده که پیشتر در آن محل وجود داشته است. شیخ لطف الله، پدرزن شاه عباس و از عالمان بزرگ مذهب شیعه در دوران صفویه است.

معماری مسجد شیخ لطف الله

بارزترین ویژگی مسجد شیخ لطف الله مربوط به گنبد آن است که مناره ندارد و این موضوع مغایر با معماری سایر مسجدهاست. کاشی‌کاری خاص این بنا باعث شده تا نور خورشید از کاشی‌ها بازتاب داشته باشد و جلوه ویژه‌ای را ایجاد کند.

در نمای بیرونی این مسجد، کاشی‌کاری معرق استفاده شده که طراحی و ساخت آن چشم بینندگان را خیره می‌کند. نمازخانه اصلی داخل این مسجد، یک محراب رنگارنگ کاشی‌کاری شده دارد و جهت قبله را نشان می‌دهد. نقش‌های گل و خطاطی‌های دیوارهای این مسجد بسیار ظریف و هنرمندانه هستند.

بازتاب صدا در داخل فضا معرف معماری خاص این بنا است. در واقع اگر شما در یک نقطه خاصی در داخل این مسجد بایستید، صدای شما به خوبی بازتاب شده و از طرف مقابل به آسانی شنیده می‌شود، حتی اگر زمزمه‌ای آرام باشد.

بنای مسجد استوار بر یک چهار ضلعی است که در قسمت بالاتر به یک هشت ضلعی تبدیل می‌شود و در نهایت به صورت دایره‌وار به ساقه گنبد پیوند می‌خورد.

کتیبه‌های خط ثلث مسجد به خط یکی از خوشنویسان برجسته ایرانی در زمان صفویه به نام علیرضای تبریزی عباسی است که در آن زمان لقب شاه‌نواز خان را داشت. این مسجد شبستان ورودی ندارد و سبک معماری آن به شیوه اصفهانی است. در ورودی مسجد از چوب چنار ساخته شده و به صورت دو لنگه است که پس از گذشت بیش از ۴۰۰ سال هنوز پابرجاست.

یک حوض ۸ ضلعی زیبا در جلوی مسجد قرار  داشته که در طی سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ خورشیدی حذف شده است. استفاده از رنگ‌های زیبا و بهره‌گیری از نور طبیعی از جمله ویژگی‌های این بنای شگفت‌انگیز معماری ایران است، به طوری که بسیاری از باستان‌شناسان خارجی عظمت معماری این بنا را مورد ستایش قرار دادند.

محراب مسجد

محراب مسجد دارای مقرنس‌های بسیار ظریف است. کاشی‌کاری‌های زیبایی در داخل آن وجود دارد و عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنای اصفهان» بر آنها حک شده است. کتیبه‌های دیگری که روی آنها روایت‌هایی از امام ششم شیعیان و پیامبر اکرم نقل شده است در اطراف محراب وجود دارد و به خط علیرضا عباسی نگاشته شده است.

علاوه بر آن اشعاری نیز بر روی کتیبه‌ها وجود دارد که عده‌ای معتقدند توسط شیخ بهایی سروده شده است. این کتیبه‌ها توسط باقر بنا خطاطی شده است. محراب مسجد شیخ لطف الله یک طاق دندانه‌دار دارد که بر فراز آن نقش‌های ظریف اسلیمی که نوعی نقش تزیینی به شکل شاخ و برگ گیاهان می‌باشد، نقش بسته است.

گنبد مسجد شیخ لطف‌الله

گنبد شامل ستاره‌های بزرگ، طرح‌هایی از پیچک‌های به هم پیچیده، نقش گل و بوته، طرح‌های لوزی شکل، خوشنویسی خط ثلث، نقوش هندسی اسلیمی و کاشی‌کاری‌های معرق است که به دلیل تزیینات سطح آن از سایر گنبدها متمایز است.

مرکز داخلی گنبد، طرح یک طاووس که پرهای آن توسط نور وارد شده از طاق بالایی در ورودی مسجد شیخ لطف‌الله تکمیل می‌شود، طراحی شده است.

دیدگاه معماران برجسته درباره عظمت مسجد شیخ لطف‌الله

پروفسور آرتور پوپ که یک مورخ مشهور آمریکایی بود، درباره آثار هنری ایران مقاله‌ها و کتاب‌های زیادی نگاشته است. او در کتابی با عنوان بررسی هنر ایران نوشته است «به به سختی می‌توان تصور کرد که این اثر محصول دست انسان باشد» و در جای دیگری در این کتاب عنوان کرده که «هیچ نقطه ضعفی در این بنا دیده نمی‌شود  و همه چیز بسیار دقیق و مناسب است و این حجم از زیباشناسی نمی‌تواند هیچ منبعی جز الهام آسمانی و ایمان مذهبی داشته باشد».

لوئی کان که یک معمار برجسته و مشهور است، پس از بازدید از اصفهان زمانی که این مسجد را دید عنوان کرد که «فقط در عالم خیال با جوهری از طلا و نقره می‌تواند چنین اثر زیبایی را تصور کند».

سخن پایانی

 مسجد شیخ لطف الله یکی از آثار شگفت‌انگیز معماری ایران است که در شهر اصفهان واقع شده و قدمت آن به دوران صفویه و پادشاهی شاه عباس بزرگ می‌رسد. به علت عظمت تاریخی و معماری این بنای شگفت‌انگیز ایرانی، تمبر مشترکی  توسط ایران و چین منتشر شده که نقش این بنا و یک اثر تاریخی از چین را در خود گنجانده است.