عزت نفس، خودراجمندی یا حرمت نفس می‌تواند انعکاس احساسی باشد که هرکس نسبت به خود دارد و این مسئله منجر به بروز رفتارهای گوناگونی از فرد شود.

عزت نفس چیست؟

عزت نفس که به آن خودارجمندی، حرمت نفس و یا Self-esteem نیز گفته می‌شود، یک اصطلاح در علم روانشناسی است که می‌تواند منعکس‌کنندۀ ارزیابی یک فرد از ارزش‌های خود باشد. درواقع میتوان گفت احساس ارزشی که هر فرد نسبت به خود دارد و ادراک یا برآورد می‌کند، برابر با حس خودارجمندی اوست. در این مقاله قصد داریم به عوامل تاثیرگذار در عزت نفس و مدلی را برای سنجش آن مطرح کنیم تا به کمک آن بتوانید میزان حرمت نفس خود را بسنجید.

                           

تعریف عزت نفس

روزنبرگ معتقد است که عزت نفس عبارت از نگرش مطلوب و یا نامطلوب نسبت به خود است. کوپر اسمیت معتقد است که میزان خودارجمندی انسان معادل با میزان اعتماد به خود، مصمم بودن، رضایت و احساس ارزشمندی از روابط، خانواده، دوستان، مشهور بودن، توانایی مراقبت از خود، باور به ارزشمندی خود و ابراز و اظهار نمودن آن است.

ساختن عزت نفس بالا در کوتاه مدت رخ نمی‌دهد و فرآیند بلندمدتی است که اساس و بنیان آن در کودکی بنا می‌شود. والدین یک کودک بیشترین تاثیر را بر میزان خودارجمندی او دارند.

فردی که حرمت نفس بالا دارد دارای چه ویژگی‌هایی است؟

فردی با عزت نفس بالا معتقد است که انسان و همچنین هرچه در بیرون از او وجود دارد، ارزشمند است. او خود را دوست دارد و از آنچه هست رضایت دارد و بابت وجود خود شرمسار نیست. افرادی که حرمت نفس پایینی دارند با مشکلات متعددی در زندگی خود مواجه هستند.

کارل راجرز، روان‌شناس آمریکایی معتقد است که همۀ انسان‌ها به حرمت نفس و خودراجمندی نیاز دارند. میزان حرمت نفس هر فرد می‌تواند تعیین‌کنندۀ میزان احترامی باشد که دیگران برای او قائل هستند.

                           

این مسئله حتی می‌تواند در رفتار انسان نیز منعکس شود. قضاوتی که افراد دربارۀ خود می‌کنند و برداشتی که دربارۀ خود دارند، می‌تواند چگونگی برخورد آنها را با مسائل مختلف تعیین کند. حرمت نفس بالا می‌تواند منجر به مجموعه‌ای از افکار و احساسات و عواطف و تجربه‌ها شود که در زندگی اجتماعی شکل می‌گیرد.

چه عواملی منجر به عزت نفس پایین می‌شود؟

والدین می‌توانند تاثیر مثبت یا منفی بر روی خودارجمندی کودک داشته باشند. پدر و مادر با نشان دادن توجه مثبت غیرشرطی نسبت به کودک خود می‌توانند به رشد حرمت نفس او کمک کنند و به کودک نشان دهند که او را جدای از رفتارهایش، فقط به عنوان انسانی که از شایستگی درونی برخوردار است می‌پذیرند. اما با نشان دادن توجه مثبت شرطی نسبت به کودک و پذیرفتن او در شرایطی که به شیوۀ مطلوب و موردنظر ما رفتار می‌کند، او را در شرایط ارزشی قرار می‌دهیم و این تصور را در کودک خود ایجاد می‌کنیم که فقط زمانی شایستگی دارد که مطابق با خواست ما رفتار کند.

تنبیه بدنی می‌تواند منجر به عزت نفس پایین کودک شود و به او بفهماند که نسبت به خود احساس بدی داشته باشد. این حس ممکن است گاهی تا آخر عمر با فرد باقی بماند.

عوامل دیگری مانند مقایسه کردن مدام کودک با دیگران، انتقاد از او، تجاوز و آسیب روحی می‌تواند در کاهش حرمت نفس او و بروز مشکلات مختلف در دوران بزرگسالی نقش داشته باشد. عوامل دیگری همچون مشکلات بین والدین، معاشرت با افراد نامناسب و برخی عوامل دیگر نیز در این مسئله تاثیرگذار هستند.

                                     

برای افزایش خودارجمندی خود چه کنیم؟

یادتان باشد که ساختن حرمت نفس یک فرآیند بلندمدت است. برای افزایش عزت نفس خود اقدامات زیر را انجام دهید:

1. به کمبودها و ایرادات خود به صورت واقع‌بینانه توجه کنید و نسبت به آنها حساسیت شدیدی نداشته باشید.

2. برای تغییر، سن و سال مطرح نیست. یادتان باشد که افزایش خودارجمندی در هر سنی امکان‌پذیر است و هیچ‌گاه برای این مسئله دیر نیست.

3. ابراز وجود، انعطاف‌پذیری، قاطعیت و احترام به دیگران را در خود تقویت کنید.

4. به ویژگی‌هایی در خودتان بیندیشید که از وجود آنها احساس خرسندی می‌کنید.

5. شش شیوه افزایش خودراجمندی را در خود تقویت کنید: زندگی آگاهانه، پذیرش خود، مسئولیت‌پذیری نسبت به خود، ابراز وجود، زندگی هدفمند، هم‌خوانی گفتار و عمل با یکدیگر.

6. فعالیت‌های مورد علاقه خود را انجام دهید.

7. از مقایسه کردن خود با دیگران بپرهیزید.

8. سعی کنید فعالیت‌های جدیدی را تجربه کنید.

مدل عزت نفس کوپر اسمیت

این مدل برای سنجش میزان عزت نفس طراحی شده و دارای چهار مولفه به شرح زیر است:

 

 

برای سنجش میزان حرمت نفس خود از پرسش‌نامه زیر استفاده کنید و به سوالات زیر با بله یا خیر پاسخ دهید.

1. بیشتر اوقات در خواب و خیال به سر می‌برم.

2. از خودم خیلی مطمئنم.

3. اغلب آرزو می‌کنم کاش فرد دیگری بودم.

4. من دوست‌داشتنی هستم.

5. با خانواده اوقات خوشی را می‌گذرانم.

6. هیچگاه درباره چیزی نگران نمی‌شوم.

7. صحبت کردن در مقابل جمع برایم سخت است.

8. آرزو می‌کنم ای کاش جوان‌تر بودم.

9. چیزهای زیادی در من وجود دارد که اگر می‌توانستم آنها را تغییر می‌دادم.

10. به آسانی می‌توانم تصمیم بگیرم.

11. دیگران از بودن من لذت می‌برند.

12. در خانه زود عصبانی می‌شوم.

13. همیشه کار درست را انجام می‌دهم.

14. به عملکرد تحصیلی و شغلی خود افتخار می‌کنم.

15. همیشه کسی باید به من بگوید چه کار کنم.

16. انجام هر کار جدیدی وقت زیادی از من می‌گیرد.

17. اغلب از آنچه انجام داده‌ام متاسفم.

18. بین هم‌سن‌وسالان و همکاران خود مشهور هستم.

19. معمولا خانواده به احساسات من توجه می‌کنند.

20. هرگز ناخشنود نیستم.

21. تا آنجا که بتوانم کار را به بهترین شکل انجام می‌دهم.

22. من به راحتی تسلیم می‌شوم.

23. معمولا می‌توانم از خود مواظبت کنم.

24. من فردی نسبتا شاد هستم.

25. من ترجیح می‌دهم با افراد کوچکتر از خودم معاشرت کنم.

26. خانواده انتظارات بیش از حدی از من دارند.

27. من تمام کسانی را که می‌شناسم، دوست دارم.

28. دوست دارم مدیرم برای پاسخ به نحوه کارم از من بپرسد.

29. من خود را درک می‌کنم.

30. مثل من بودن خیلی سخت است.

31. همه چیز در زندگی من گره خورده است.

32. دوستانم معمولا از عقیده من پیروی می‌کنند.

33. هیچ‌کس در خانه به من توجه زیادی نمی‌کند.

34. هرگز سرزنش نمی‌شوم.

35. آنطور که دوست دارم وظایف کاری‌ام را انجام نمی‌دهم.

36. می‌توانم تصمیم بگیرم و به آن پایبند بمانم.

37. من واقعا دوست ندارم که از جنس مخالف باشم.

38. من خودم را دست کم می‌گیرم.

39. دوست ندارم با دیگران باشم.

40. من خیلی دوست دارم خانه را ترک کنم.

41. من اصلا کمرو نیستم.

42. من اغلب اوقات در محل کارم احساس دلخوری می‌کنم.

43. من اغلب احساس می‌کنم از خودم شرمنده‌ام.

44. من به زیبایی دیگران نیستم.

45. اگر چیزی برای گفتن داشته باشم معمولا آن را می‌گویم.

46. همکارانم اغلب از من عیب‌جویی می‌کنند.

47. خانواده‌ام من را درک می‌کنند.

48. من همیشه راست می‌گویم.

49. مدیرم در من احساس ناخوشایند بی‌کفایتی به وجود آورده است.

50. برایم مهم نیست که بر من چه می‌گذرد.

51. من فردی شکست‌خورده هستم.

52. به هنگام سرزنش به آسانی ناراحت می‌شوم.

53. همکارانم بیشتر از من مورد علاقه دیگران هستند.

54. اغلب اوقات این حس را دارم که خانواده‌ام من را تحت فشار قرار می‌دهند.

55. همیشه می‌دانم که به مردم چه بگویم.

56. اغلب در محل کارم دلسرد می‌شوم.

57. معمولا چیزی من را آزار می‌دهد.

58. نمیتوان به من اعتماد کرد.

تحلیل پرسش‌نامه:

به این سوالات در صورتی که پاسخ مثبت داده‌اید نمره یک و درصورت پاسخ منفی نمره صفر بدهید.

2، 4، 5، 10، 11، 14، 18، 19، 21، 23، 28، 29، 30، 32، 36، 45، 47، 57

به سایر سوالات در صورت پاسخ منفی عدد 1 و در صورتی که پاسخ مثبت داده‌اید عدد صفر بدهید.

نمرۀ شما بین صفر تا 50 خواهد بود. هشت سوال 6، 13، 20، 27، 34، 41، 48، 55 دروغ‌سنج است و اگر پاسخگو بیش از نمرۀ 4 از این سوالات بیاورد، اعتبار این آزمون پایین است و پاسخگو تلاش کرده تا خود را بهتر از آن چیزی که هست جلوه دهد.

نمره 26 و کمتر: میزان عزت نفس پایین

نمره 43-27: میزان حرمت نفس متوسط

نمره 44 و بالاتر: میزان خودارجمندی بالا

سخن پایانی

هیچ فردی نسبت به سایرین شایستگی کمتری ندارد. این موضوع را در نظر داشته باشید تا بتوانید حس سالمی از عزت نفس و حرمت نفس بالا را تجربه کنید. ما قادر نیستیم تجربه‌های دوران کودکی را تغییر دهیم، اما می‌توانیم با انجام دادن اقداماتی، تلاش کنیم تا تاثیر آنها را کمرنگ‌تر کرده و ارزش درونی و خودارجمندی خود را افزایش دهیم.

آموزش‌های پارادایم شیفت (تغییر الگوهای ذهنی) و ضمیر ناخودآگاه به شما کمک خواهند کرد تا ریشۀ این مشکلات را پیدا کرده و بر آنها غلبه کنید.