محمدعلی اسلامی ندوشن، سراینده، نویسنده، مترجم، حقوقدان و پژوهشگر ایرانی است که جزء فعال‌ترین و پرکارترین ادیبان معاصر ایران به شمار می‌آید.

نگاهی بر زندگی‎نامه محمدعلی اسلامی ندوشن

محمدعلی اسلامی ندوشن یک پژوهشگر و حقوقدان ایرانی است که جزء پرکارترین پژوهشگران و ادیبان معاصر در ایران به شمار می‌آید. او سراینده بود و علاوه بر سرودن شعر در نویسندگی و ترجمه نیز آثار زیادی از خود بر جای گذاشته است. بیشتر از 70 تالیف و تعداد زیادی مقاله از محمدعلی اسلامی ندوشن بر جای مانده است. در این مقاله نگاهی به شرح حال این نویسنده، شاعر، منتقد، مترجم و پژوهشگر ایرانی خواهیم داشت.

شرح حال محمدعلی اسلامی ندوشن

محمدعلی اسلامی ندوشن زادۀ سال 1303 خورشیدی در منطقه ندوشن یزد است. این منطقه در شهرستان میبد قرار دارد. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ندوشن و یزد گذراند و سپس به تهران رفت و تحصیلات متوسطه را در آنجا به پایان رساند. او در ابتدا مدرک کارشناسی حقوق را از دانشگاه تهران اخذ کرد و سپس به مدت زمان 5 سال در فرانسه و انگلستان به تحصیل پرداخته و از دانشکده حقوق دانشگاه سوربن فرانسه در رشتۀ حقوق بین‌الملل مدرک دکترا دریافت کرد.

او در سال 1334 خورشیدی به ایران بازگشت و در سمت قاضی دادگستری مشغول به کار شد. تدریس حقوق و ادبیات در دانشگاه ملی و برخی آموزشگاه‌های عالی دیگر مانند مدرسه عالی بازرگانی از جمله سایر فعالیت‌های او بوده است. او پس از مدتی همکاری با دانشگاه تهران در هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات این دانشگاه عضو شد که دلیل آن آثاری بود که تا آن زمان در حوزۀ ادبیات از محمدعلی اسلامی ندوشن منتشر شده بود. او در دو دانشکده ادبیات و حقوق به تدریس فردوسی و شاهنامه، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران و ادبیات تطبیقی پرداخته است. آخرین فعالیت او پیش از بازنشستگی، تدریس مکتب‌های ادبی جهان به دانشجویان دکترا در دانشگاه تهران بود.

آثار محمدعلی اسلامی ندوشن

ندوشن پایه‌گذار فصل‌نامۀ «هستی» بود و برای مجلات ادبی سخن، نگین و یغما نیز مقاله می‌نوشت. همچنین او از نویسندگان دو روزنامۀ ایرانی به نام‌های اطلاعات و اطلاعات بین‌المللی بود که روزنامه دوم دوزبانه بوده و در لس‌آنجلس و لندن نیز به صورت همزمان منتشر می‌شد.

او سرودن را از سن 12 سالگی آغاز کرد و پس از کوچ به تهران توانست برخی از سروده‌های خود را در مجله سخن منتشر کند. مجله سخن یک نشریه ادبی و فرهنگی بود که توسط پرویز ناتل خانلری پایه‌گذاری شد و در بین سال‌های 1322 تا 1357 خورشیدی در ایران منتشر می‌شد. محمدعلی اسلامی ندوشن زمان زیادی را صرف ترجمۀ آثار نویسندگان مشهور جهان و تحقیق و پژوهش در آثار ادبی و علمی ایران نمود. او مقالات زیادی در نشریات مختلف ایران به چاپ رساند و یکی از منتقدین نظام آموزشی دانشگاه بعد از سال 1347 بود.

اسلامی ندوشن فرهنگ‌سرای فردوسی را برای رشد فرهنگ و ادب فارسی پایه‌گذاری کرد و آثار زیادی را در زمینۀ تاریخ و فرهنگ ایران و ادبیات فارسی منتشر کرد. بیشتر آثار او با نام مستعار «م. دیده‌ور» به چاپ می‌رسید و در سال 1342 یکی از آثار او به نام «ابر زمانه و ابر زلف» که یک نمایشنامه بود به عنوان کتاب برگزیده انتخاب شد.

از جمله آثار محمدعلی اسلامی ندوشن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوشته‌های بی‌سرنوشت

• ذکر مناقب حقوق بشر در جهان سوم

• کتاب چهار جلدی «روزها: سرگذشت» دربارۀ شرح زندگانی اسلامی ندوشن تا سن 53 سالگی

• «سرو سایه فکن» دربارۀ فردوسی و شاهنامه با خط نستعلیق غلامحسین امیرخانی

• ایران و جهان از نگاه شاهنامه

• تامل در حافظ: بررسی 77 غزل حافظ در ارتباط با تاریخ و فرهنگ ایران

• یگانگی در چندگانگی

• سرو سخنگو: تک بیت‌هایی از چهار شاعر بزرگ ایران

• یاد یاران

• «از رودکی تا بهار» درباره 22 شاعر بزرگ ایران

• مجموعه مقالات راه و بی‌راه

• گفتن نتوانیم نگفتن نتوانیم

• چهار سخنگوی وجدان ایران (فردوسی، مولوی، سعدی، حافظ)

• ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟

• ایران و یونان در بستر باستان و ....

درگذشت اسلامی ندوشن

اسلامی ندوشن در 5 اردیبهشت سال 1401 خورشیدی و در سن 97 سالگی در کانادا درگذشت. پیکر او ابتدا در کانادا به امانت دفن شد و سپس پس از 18 ماه به ایران بازگردانده شد. او را در آرامگاه مشاهیر شهر نیشابور به خاک سپردند. او وصیت کرد که امتیاز تجدید چاپ آثارش را به نهاد آرامگاه فردوسی اهدا کنند تا صرف زیباسازی محوطۀ آرامگاه و جادۀ مشهد به توس شود.

بر روی سنگ مزار او بیتی از حافظ شیرازی نقش بسته است:

اگر از پرده برون شد دل من عیب مکن

شکر ایزد که نه در پردۀ پندار بماند

جملاتی از اسلامی ندوشن

«من کاری کردم که خود را به زبان فارسی سپردم، یعنی در واقع نقد وجود خود را در قدم او نهادم، و در مقابل از او گرفتم، آنچه موجب بهجب خاطرم بود. زبان فارسی به من کمک کرد که «زنده بودن» خود را احساس کنم».

«من در قعر ضمیر خود احساسی دارم و آن این که رسالت ایران به پایان نرسیده است و شکوه و خرمی او به او باز خواهد گشت. من یقین دارم که ایران می‌تواند قد راست کند و آنگونه که درخور فرهنگ تمدن و سالخوردگی اوست نکته‌های بسیاری به جهان بیاموزد».

«تا سال‌ها پیش کمتر بدبین بودم، ولی در این سال‌ها، افت اخلاقی مردم مرا غمناک کرده‌ است. اگر ملتی از حداقل سطوح اخلاقی خودش تنزل کند، برگرداندن آن به طرف اصول اخلاقی، مشکل است».

یادمان‌های محمدعلی اسلامی ندوشن

میدانی در ندوشن، زادگاه او به نام اسلامی ندوشن نام‌گذاری شده است. همچنین بلواری در منطقه صفائیه شهر یزد نیز به نام او نامیده شده است. همچنین خیابان شاهد سابق در تهران به نام محمدعلی اسلامی ندوشن تغییر نام داد و سردیس او نیز در تقاطع این خیابان و خیابان وصال نصب شده است.

ایران به نهاد خود معما دارد

بس معرکه نهان و پیدا دارد

هم کوه یخ است و نیز هم شعله تاک

آتشکده‌ای درون دریا دارد

.....

آن دخت پری‌وار که ایران منست

پیدا و نهان بر سر پیمان منست

هم نیست ولی نهفته در جان منست

هم هست ولی دور ز دامان منست