هراس‌زدگی که به آن فوبیا نیز گفته می‌شود، نوعی ترس بیمارگونه است که به صورت نامعقول رخ داده و در زندگی فرد اختلال ایجاد می‌کند.

هراس‌زدگی یا فوبیا چیست؟

هراس‌­زدگی یا فوبیا (Phobia) به ترسی می‌گویند که بسیار شدید و بیمارگونه باشد. این ترس بیمارگونه ممکن است به قدری شدید و دنباله­‌دار باشد که در زندگی فرد اختلال ایجاد ­کند. هراس‌زدگی یا فوبیا در واقع به ترس و هراس نامعقول از یک موضوع یا شیء یا یک موقعیت گفته می‌شود. این اختلال بیمارگونه بیشتر در بین بانوان دیده می‌شود. مردان بالای 15 سال در رتبۀ دوم از نظر آمار ابتلا به این بیماری هستند.

در این مقاله قصد داریم به انواع مختلف این بیماری و ریشۀ ابتلا به آن بپردازیم. لطفا تا انتهای مقاله ما را همراهی کنید.  

تفاوت بین ترس و هراس‌زدگی (فوبیا) چیست؟

ترس یکی از احساسات انسان است که منشا آن را سیستم عصبی مغز می‌دانند. گفته می‌شود که غیر از ترس از ارتفاع و ترس از شنیدن صدای بلند که انسان به صورت ذاتی با آنها زاده می‌شود، مابقی ترس‌ها اکتسابی بوده و انسان در طول زندگی آنها را کسب می‌کند. ترس به صورت یک پاسخ و واکنش در مقابل موقعیت‌های خطرناک و یا ناایمن بروز می‌کند و معمولا در اثر پیش‌بینی و یا ایجاد یک محرک خطرناک به وجود می‌آید. شیوۀ واکنش ما نسبت به ترس از خود ترس مهم‌تر است.

هراس‌زدگی با ترس معمولی تفاوت دارد. ترس معمولی می‌تواند یک واکنش گذرا و طبیعی باشد که انسان نسبت به یک عامل خارجی خطرناک بروز می‌دهد اما هراس‌زدگی (فوبیا) در نتیجۀ قرارگیری در یک موقعیت خطرناک ایجاد می‌شود و فرد ممکن است هرگز در تماس با چیزی نباشد که از آن می‌هراسد. هراس‌زدگی بسیار نامعقول است و در بیشتر مواقع فرد نمی‌تواند آن را کنترل کند.

چند نمونه از هراس‌زدگی یا فوبیا

هراس‌زدگی یا فوبیا انواع مختلفی دارد که در اینجا به چند نمونه اشاره شده است:

• هراس از ارتفاع یا بلندی­‌هراسی (Acrophobia)
• هراس از فضای تنگ و بسته مثل آسانسور یا تنگناهراسی (Claustrophobia)
• ترس از آب یا آب­‌گریزی (Hydrophobia)
• فوبیای ترس از عدد 13 (Triskaidekaphobia)
• فوبیای دکمه‌هراسی (Koumpounophobia)
• ترس از پرواز و یا هوای آزاد (Aerophobia)
• ترس از تنهایی (Autophobia)
• ترس از سگ­‌ها (Cynophobia)
• ترس از مار (Ophidiophobia)
• ترس از خون (Hemophobia)
• ترس از ازدواج (Gamophobia)
• ترس از تاریکی یا شب­‌هراسی (Nyctophobia)
• ترس از سخنرانی در جمع (Glossophobia)
• ترس از دندان­پزشکی (Dentophobia)
• ترس از فناوری (Technophobia)
• بازارهراسی یا برزن‌هراسی (Agoraphobia)

اگر شما نیز به یک یا تعداد بیشتری از انواع هراس‌های ذکرشده در بالا دچار هستید، با ما همراه شوید تا ریشۀ این اختلال بیمارگونه را شناسایی کنیم و شما را با نحوۀ درمان آن آشنا نماییم.

علت ایجاد هراس‌زدگی (فوبیا)

علت دقیق این اختلال بیمارگونه ناشناخته است. روان­‌پزشکان معتقدند تجربه‌­ای ترسناک در دوران کودکی می‌تواند یکی از عللی باشد که در بزرگسالی منجر به بروز هراس‌زدگی (فوبیا) در انسان می‌شود. ممکن است خود فرد هراس‌زده، آن خاطره یا تجربه ترسناک را در ظاهر فراموش کرده باشد ولی واقعیت این است که تجربۀ تلخ و هراسی که در ضمیر ناهوشیار فرد ثبت شده، پنهان بوده و از بین نرفته است. در نتیجه فرد به برخی از موقعیت­‌ها یا تماس با برخی افراد و ... واکنش نشان می‌دهد در حالیکه ممکن است خود او هم ریشۀ این واکنش را به درستی نداند. ترسی ثبت‌شده در ضمیر ناخودآگاه فرد باعث می­‌شود او نسبت به هر اتفاق مشابهی با تجربۀ کودکی واکنش نشان دهد و ترسی شدید را تجربه کند.

البته روان­شناسان معتقدند علاوه بر عامل محیط و عوامل محیطی دخیل در هراس‌زدگی (فوبیا)، عامل ژنتیک را نیز باید در نظر داشت. آنها می‌گویند اگر در اقوام نزدیک کودک، فردی مبتلا به این مشکل باشد، احتمال دارد که این مشکل در کودک نیز بروز کند.

برای شناسایی دلیل اصلی شکل­‌گیری این اختلال باید به پزشک مراجعه کنید. شاید شما به این دلیل از آسانسور می‌ترسید که یک­ مرتبه در آسانسور زندانی شده و بسیار ترسیده­‌اید. یا ممکن است دلیل تنگناهراسی شما مربوط به والدین و اطرافیان باشد که بی­‌دلیل شما را ترسانده‌­اند. ممکن است دلیل ترس شما از پرواز این باشد که یکی از اقوام نزدیکتان در سقوط هواپیما کشته شده است. شاید دلیل ترس شما از ازدواج این باشد که یک ­بار تجربه‌­ای تلخ را پشت سر گذاشته و یا والدین شما پیوسته از ازدواج ناموفق خود شاکی بوده‌اند و با هم مشکل داشته‌­اند.

در هر صورت ممکن است به سادگی به دلیل اصلی بروز هراس‌زدگی (فوبیا) نرسید زیرا ضمیر ناخودآگاه برعکس ضمیر خودآگاه است و در کنترل ما نیست. ریشۀ باورها و عادت­‌های انسان در ذهن ناخودآگاه اوست و او بابت چیزهای ثبت‌شده در ناخودآگاه، قدرت تصمیم‌­گیری ندارد. برای مثال انسان بابت تنفس و یا هضم غذا تصمیم نمی­‌گیرد زیرا این کار را ناخودآگاه انجام می‌­دهد. تصور ما این است که از روی خودآگاه تصمیم گرفته‌ایم و نسبت به رخدادها واکنش نشان داده‌ایم اما در حقیقت بیشتر اوقات ناخودآگاه ماست که در تصمیم­‌گیری دخیل است.

روان‌­شناسان می‌گویند بیشتر ترس‌­ها اکتسابی هستند و انسان در طی زندگی آنها را کسب می­‌کند. پس تجربۀ تلخ دوران کودکی یا برخی عوامل ناشناخته و یا حتی تجربۀ اطرافیان و دوستان که مدام آن را برای شما تکرار کرده‌­اند می‌­تواند در بروز هراس‌زدگی (فوبیا) دخیل باشد.

برای آشنایی بیشتر با قدرت ضمیر ناخودآگاه به دوره آموزشی ضمیر ناخودآگاه مراجعه کنید. 

علائم رایج در هراس‌زدگی (فوبیا)

غیر از هراس شدیدی که فرد در شرایط مختلف تجربه می­‌کند، ممکن است در او علائم دیگری نیز دیده شود. برای مثال، اضطراب و دلهرۀ زیاد که ممکن است منجر به سرگیجه، حالت تهوع، تپش قلب، سوزش معده و یا انواع دردهای گوارشی و دردهای جسمانی شود. تعریق بیش از حد دست و بدن و یا لرزش دست نیز می‌تواند از علام هراس‌زدگی باشد.

تا زمانی که افراد نتوانند ریشۀ هراس خود را پیدا کرده و آن را درمان کنند، نخواهند توانست بر این علائم غلبه کنند. در حالت شدیدتر، هراس‌زدگی (فوبیا) می‌­تواند تبدیل به بیماری خطرناکی شود که قدرت هر کاری را از انسان سلب می‌کند. این افراد ممکن است به تنگی نفس هم دچار شوند. افرادی که دچار تنگناهراسی هستند، زمانی که در موقعیتی مانند آسانسور دربسته قرار بگیرند ممکن است احساس خفگی کنند. در واقع این ترس فقط یک توهم است و با فرود آسانسور و پیاده شدن از آن، فرد به حالت عادی بازخواهد گشت.

گاهی اوقات افراد فقط با پیش‌­بینی یک موقعیت دچار دلهره و اضطراب می‌شوند و علائم ذکرشده در بالا را بروز می‌دهند. برای مثال افرادی که از سخنرانی در جمع هراس دارند، حتی قبل از قرار گرفتن در موقعیت سخنرانی ممکن است دچار این حالت­‌ها ­شوند. این افراد اگر دچار هراس سخنرانی در جمع یا گلوسوفوبیا باشند، حتی شب قبل از سخنرانی نیز نمی‌­توانند بخوابند.

تشخیص هراس‌زدگی (فوبیا)

تشخیص هراس و درمان آن باید توسط روان‌­پزشک یا متخصص روان‌­شناس انجام شود. روان‌پزشک به بیمار کمک می­‌کند تا خاطرات گذشته را به یاد آورده و علت بروز این مشکل را پیدا کند. اگر در خانوادۀ بیمار هراس از موضوع یا موقعیتی خاص رایج باشد، پزشک می‌تواند به بیمار کمک کند تا این مشکل حل شود.

معمولا زمانی که فردی به هراس خاصی دچار باشد، تلاش می­‌کند تا در آن موقعیت قرار نگیرد. برای نمونه، افرادی که از سگ­‌ها هراس دارند تلاش می­‌کنند در مکان­‌هایی که سگ باشد حاضر نشوند. افرادی که از هواپیما و یا ارتفاع می‌­ترسند سعی می­‌کنند مسافرت با هواپیما نداشته باشند.

معمولا برخی از افراد میانسال یا سالمند در جامعۀ ما دچار هراس از فناوری یا تکنوفوبیا هستند. آنها به جای آشنایی با فناوری‌­های جدید، سعی می­‌کنند کارهای خود را به سایرین بسپارند. البته آنها تظاهر می­‌کنند که روش کار با تلفن همراه، اینترنت، اپلیکیشن‌­ها و .. را بلد نیستند. ولی واقعیت این است که آنها دچار هرا‌س‌­زدگی هستند و با انکار این ترس چیزی تغییر نخواهد کرد. اولین قدم در حل این مشکل، پذیرش آن است.

شیوۀ درمان هراس‌زدگی (فوبیا)

متداول­‌ترین روش برای درمان هراس، مواجهۀ فرد با منبع ترس خود است. مواجهه با منبع ترس می‌­تواند سبب کاهش اضطراب فرد شود. البته ممکن است تشخیص پزشک این باشد که در کنار این درمان باید از درمان دارویی هم استفاده کرد. نام روش درمانی که از طریق مواجهه با منبع ترس باشد، درمان شناختی- رفتاری است. اگر هراس بیمار به صورت مکرر اتفاق می‌افتد، روان‌پزشک می‌تواند با داروهای آرام‌­بخش کمی از تشویش او را کم کند.

مواجهه با ترس باید در شرایط کنترل‌شده باشد تا بیمار متوجه ­شود که این هراس فقط یک توهم است و در این شرایط است که قدرت آن به مرور کم می‌­شود.

عده‌­ای اعتقاد دارند که غیر از عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است عوامل فرهنگی نیز در شکل­‌گیری برخی از انواع هراس دخیل باشند. مثلا در جامعۀ ایران ممکن است افراد زیادی به سوشیال فوبیا مبتلا باشند. زیرا در فرهنگ ما، همرنگ شدن با جماعت و پذیرفته شدن از سمت آنها بسیار مهم است. پس طبیعی است که افراد از ایجاد تصویر منفی از خودشان در ذهن دیگران بپرهیزند و تلاش کنند تا از سمت آنها طرد و یا مسخره نشوند.

ممکن است گفتگودرمانی برای درمان هراس این گروه از افراد بهترین راه­‌حل باشد. زیرا لازم است که ریشه­‌های این تفکر غلط تحمیلی از سمت جامعه و یا خانواده از بین برود.

سخن پایانی

افراد به دلایل مختلفی دچار هراس‌زدگی یا فوبیا می‌شوند. شرایط محیطی و یا تجربه‌­های ترسناک در دوران کودکی ممکن است دلیل بروز این اختلال باشند. هرا‌س‌­زدگی ممکن است به بیماری تبدیل شود به صورتی که فرد مبتلا علاوه بر هراس، علائم دیگری مانند تپش قلب، تهوع، تعریق و لرزش دست را نیز تجربه کند. انواع مختلفی از هراس وجود دارد که معمولا ریشۀ بیشتر آنها یا به ژنتیک و یا به تجربیات تلخ گذشته مربوط است. ممکن است فرد به بیش از یک هراس مبتلا باشد که در آن شرایط کار درمان کمی مشکل‌­تر می­‌شود.

به نظر می‌­رسد که بهترین راه برای درمان هراس‌زدگی یا فوبیا، در مواجهه با منبع ترس باشد. البته گام اول، پذیرش این مشکل از سمت فرد مبتلا و سپس ریشه­‌یابی آن توسط روان‌­پزشک است.

برای آشنایی بیشتر با الگوهای ذهنی اشتباهی که از دوران کودکی در ذهن شما ثبت شده است، به بسته آموزشی پارادایم شیفت مراجعه کنید.