بدیع الزمان فروزانفر یکی از نویسندگان، مترجمان و مولوی‌پژوهان ایرانی بود که آثار زیادی از خود در ادبیات فارسی بر جای گذاشت. او استاد عبدالحسین زرین‌کوب بود.

نگاهی بر زندگی‎نامه بدیع‌الزمان فروزانفر

بدیع‌الزمان فروزانفر که نام اصلی او محمدحسین بشرویه‌ای است، ادیب، نویسنده و مترجم ایرانی بود که آثار بسیار زیادی در حوزۀ ادبیات فارسی از خود بر جای گذاشت. او جزء مولوی‌پژوهان بزرگ امروزی بود که آثاری نیز در این زمینه نگاشته است. در این مقاله قصد داریم به بررسی شرح حال ایشان و آثارشان بپردازیم. لطفا تا پایان مقاله ما را همراهی کنید.

                           

شرح حال بدیع‌الزمان فروزانفر

محمدحسین بشرویه‌ای در سال 1276 خورشیدی در شهر بشرویه واقع در استان خراسان جنوبی دیده به جهان گشود. پدر او از بزرگان آن منطقه بود و جزء شاعران دوران مشروطه به شمار می‌آمد. او پس از آموختن مقدمات علوم در زادگاه خود، راهی مشهد شد و در محضر ادیب نیشابوری و ادیب پیشاوری به تحصیل پرداخت. ادیب نیشابوری شاعر و اندیشمند دوران مشروطه است که به دو زبان عربی و فارسی شعر سروده است. ادیب پیشاوری نیز ادیب و شاعر ایرانی بود که جزء پیروان طریقت صوفیه سهروردیه به شمار می‌آمد.

بدیع‌الزمان فروزانفر در سال 1300 به تهران رفت و در آنجا تحصیلات خود را ادامه داد و پس از مدتی معلم دارالفنون شد و پس از مدتی نیز معاونت دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران به او واگذار گردید. او پس از گرفتن مدرک دکترا به سمت استادی دانشکده‌های ادبیات و الهیات برگزیده شد و پس از مدتی به ریاست دانشکدۀ الهیات برگزیده شد.

افرادی که شاگرد فروزانفر در دانشکده‌های ادبیات و الهیات بودند، بعدها به چهره‌های مطرحی تبدیل شدند و در زمینۀ ادب پارسی و مطالعات فرهنگ ایران به نام‌آوران زمانۀ خود تبدیل شدند. از جمله شاگردان فروزانفر در آن دوران میتوان به سیمین دانشور، محمدرضا شفیعی کدکنی، عبدالحسین زرین‌کوب، ذبیح‌الله صفا و پرویز ناتل خانلری اشاره کرد.

او مدتی به عضویت مجلس سنا درآمد و مدتی نیز ریاست کتابخانه سلطنتی را بر عهده داشت. فروزانفر در سال 1349 درگذشت و او را در باغ‌طوطی که گورستانی در ضلع غربی حرم شاه عبدالعظیم است، دفن کردند.

آثار بدیع‌الزمان فروزانفر

تخلص شعری او در ابتدا ضیاء بود اما پس از مدتی تخلص فروزانفر را جایگزین آن کرد. لقب «بدیع‌الزمان» توسط احمد قوام یا قوام‌السلطنه که والی خراسان بود، به دلیل سرودن شعر زیر به او اهدا شد.

اگر باز جویی خطا از صواب

نیابی یكی هم‌نشین چون كتاب

.....

یكی هم‌نشین است پاكیزه دل

نه بدخواه مردم نه پیمان گسل

.....

نخواهد ز گیتی مگر كام تو

نه هرگز به زشتی بر نام تو

.....

زكار جهانت دهد آگهی

بیاموزدت راه و رسم مهی

.....

بود سوی آزادگی رهنمون

كند مرد را دید و دانش فزون

.....

درون پر ز معنی زبان پر ز پند

نیارد زیان و نخواهد گزند

.....

خردمند گوید كه در دفتر است

ز هر كس هر آن چیز كاو بهتر است

.....

كه تا باز ماند یكی یادگار

گزینان گیتی به هر روزگار

.....

سخن‌های نیكو گزین كرده‌اند

به دفتر درون پا گسترده‌اند

.....

همی بر خورد مردم از خوب و زشت

ز تخمی كه دانای پیشین بكشت

.....

به دانش گشاید زبان تو را

برافروزد این پاك جان تو را

.....

روان دارد ز تیرگی به دور

كشاند ورا تا به اقلیم نور

.....

كه آلودگی را بدان راه نیست

در آن پرده جزجان آگاه نیست

.....

بدو كشت دانش برآورده بر

وز او جان گویا بود مایه ور

.....

سخن گر چو جان است او چون تن است

و گر جان چراغ است او روغن است

.....

كتاب است آئینه ی روزگار

كه بین در او رازها بی‌شمار

.....

كند آشكار آن چه باشد نهان

سخن گوید و بسته دارد زبان

.....

گشاید به دانا همه از خویش

ز نادان نهان دار آواز خویش

.....

دهد از سخن جان و دل را فروغ

همه راست گوید، نگوید دروغ

.....

چنین هم نشین گر به دست آوری

نشاید كه بگذاری و بگذری

از جمله آثار مشهور فروزانفر میتوان به «سخن و سخنوران» اشاره کرد. این اثر برجسته، دریچه‌ای رو به نقد شعر فارسی بود و افراد زیادی این اثر او را ستودند. او در این اثر به سنت دیرینۀ تذکره‌نویسی توجه کرده و تحقیقات نوینی را در ادبیات ایران آغاز کرده است.

                            

احادیث و قصص معنوی عنوان دو کتاب است که شامل احادیث و تمثیلاتی هستند که صریحا در مثنوی مولانا آمده‌اند یا به آنها اشاره شده است.

کلیات شمس یا دیوان کبیر، تصحیح فیه ما فیه، تاریخ ادبیات ایران بعد از اسلام تا پایان تیموریان، دیوان اشرف قزوینی، فرهنگ تازی به پارسی و بسیاری آثار دیگر از جمله نوشته‌ها و تالیفات بدیع‌الزمان فروزانفر هستند.

مجموعه اشعار فروزانفر با مقدمۀ دکتر شفیعی کدکنی که زمانی در دانشگاه شاگرد او بوده است به چاپ رسیده و مجموعه مقالات فروزانفر نیز به کوشش و همت عنایت‌الله مجیدی، یکی دیگر از شاگردان فروزانفر که پژوهشگر تاریخ منطقه الموت است، منتشر شده است.

دیدگاه سایرین دربارۀ بدیع‌الزمان فروزانفر

عبدالحسین زرین‌کوب که شاگرد فروزانفر در دانشگاه بود، دربارۀ او گفته است که او در کار معلمی در بین استادان ادب عصر خود به کلی بی‌سابقه بود. زرین‌کوب معتقد است که فروزانفر به سبک ناصرخسرو و خاقانی علاقمند بوده و از این نظر یادآور استادش ادیب پیشاوری بوده است.

آثار زیادی نیز توسط سایر نویسندگان دربارۀ فروزانفر نوشته شده است. کتاب «یادی از استادم، بدیع‌الزمان فروزانفر» جزء آثاری است که توسط حسین خطیبی نوشته شده است. حسین خطیبی نویسنده و ادیب معاصر و شاگرد فروزانفر بود و پس از درگذشت ملک‌الشعرای بهار به کرسی استادی او دست پیدا کرد.

اثر «استاد بی‌نظیری که هنوز آسمان دانشگاه تهران بر سر چنویی سایه نگسترده است»، توسط احمد مهدوی دامغانی نوشته شده است. او نیز از شاگردان فروزانفر و استاد پیشین دانشگاه تهران و دانشگاه هاروارد آمریکا بوده است.