مهدی اخوان ثالث، سرایندۀ توانمند ایرانی در شعر کلاسیک و شعر نو است که شعرهای زیادی در زمینۀ حوادث اجتماعی و حماسی سروده است.

نگاهی بر زندگی‎نامه مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث یکی از شاعران، نویسندگان و موسیقی‌پژوهان ایرانی است که توانایی او در شعر کلاسیک فارسی زبانزد عام و خاص است. او از شعر کلاسیک فارسی به شعر نو روی آورد و در هر دو سبک توانست اشعار زیادی را از خود بر جای بگذارد. مهدی اخوان ثالث موفق شد در نخستین دوره از جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش میهنی و ملی برگزیده شود. در ادامه با شرح حال این شاعر گرانقدر بیشتر آشنا خواهیم شد.

شرح حال مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث در سال 1306 خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. البته اصالت پدری او به روستای فهرج در استان یزد می‌رسد. پدر او دو برادر دیگر نیز داشت و به همین دلیل نام خانوادگی خود را اخوان ثالث انتخاب کردند. او تحصیلات ابتدایی را در مشهد آغاز کرد و در رشتۀ جوشکاری هنرستان فارغ‌التحصیل شد. پدرش به موسیقی علاقه نداشت و به همین دلیل او مجبور شد که مخفیانه نواختن تار را یاد بگیرد. او پس از 20 سالگی به تهران رفت و به آموزگاری مشغول شد و سپس مشغول کار در کتابخانه ملی شد.

سبک‌شناسی اخوان ثالث

اخوان ثالث با تخلص م. امید شعر می‌سرود. او شعرهای زیادی در زمینۀ اجتماعی دارد و حوادث زندگانی مردم را در آنها به تصویر کشیده است. همچنین او در شعر حماسی نیز چیره‌دست است و از درون‌مایۀ حماسی در شعرهای خود استفاده کرده است. در شعرهای او ایران‌پرستی و عدالت‌طلبی مشهود است. او موفق شد در دهه‌های 30 و 40، انقلابی در جوانان روشنفکر و هنرمند آن زمان پدید آورد و آنها را با کمک اشعار خود به نگرش تازه‌ای برساند. سبک او سبکی آمیخته از شعر کهن و شعر نیمایی و همچنین سوگ او بر گذشته است که سبب شده تا مجموعه‌ای به وجود بیاید که خاص خود اوست.

بسیاری از افراد معتقدند که شعرهای مهدی اخوان ثالث سبب ایجاد جهان‌بینی و بینشی تازه در آنها شده و نگرش آنها را نسبت به شعر، به کلی زیر و رو کرده است و سبب تحول معنوی و درونی آنها شده است. هوشنگ گلشیری که هم‌عصر اخوان ثالث بود معتقد است که او از تبار خیام و با زبانی میان شعر نیما و شعر کلاسیک فارسی است. عده‌ای نیز معتقدند که اگر قرار باشد دو نام از شاعران امروزی و معاصر به آیندگان برسد، آن دو نام مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو هستند که هردوی این افراد از شاگردان نیمایوشیج بوده‌اند.

آثار مهدی اخوان ثالث

شعر «زمستان» را شاهکار او می‌دانند. این شعر در سال 1334 خورشیدی منتشر شد. زمستان دارای دو لایه معنایی است. این شعر در لایۀ ظاهری خود نشان‌دهندۀ زمستان سرد و طولانی و سیاه است و از ناامیدی و تنهایی در این زمستان سخن می‌گوید و در لایۀ زیرین خود، نشانگر فضای فرهنگی و سیاسی ایران پس از کودتای 28 مرداد است. این شعر توسط خوانندگان مختلفی اجرا شده است.

سلامت را نمي خواهند پاسخ گفت
سرها در گريبان است

كسي سر بر نيارد كرد پاسخ گفتن و ديدار ياران را
نگه جز پيش پا را ديد ، نتواند
كه ره تاريك و لغزان است

وگر دست محبت سوي كس يازي
به اكراه آورد دست از بغل بيرون
كه سرما سخت سوزان است

نفس ، كز گرمگاه سينه مي آيد برون ، ابري شود تاريك
چو ديوار ايستد در پيش چشمانت
نفس كاين است ، پس ديگر چه داري چشم
ز چشم دوستان دور يا نزديك ؟

مسيحاي جوانمرد من ! اي ترساي پير پيرهن چركين
هوا بس ناجوانمردانه سرد است ... آي
دمت گرم و سرت خوش باد
سلامم را تو پاسخ گوي ، در بگشاي

منم من، ميهمان هر شبت، لولي وش مغموم
منم من، سنگ تيپاخورده ي رنجور
منم ، دشنام پس آفرينش ، نغمه ي ناجور
نه از رومم ، نه از زنگم ، همان بيرنگ بيرنگم
بيا بگشاي در، بگشاي ، دلتنگم

حريفا ! ميزبانا ! ميهمان سال و ماهت پشت در چون موج مي لرزد

تگرگي نيست، مرگي نيست
صدايي گر شنيدي، صحبت سرما و دندان است

من امشب آمدستم وام بگزارم
حسابت را كنار جام بگذارم

چه مي گويي كه بيگه شد ، سحر شد ، بامداد آمد ؟
فريبت مي دهد ، بر آسمان اين سرخي بعد از سحرگه نيست
حريفا ! گوش سرما برده است اين ، يادگار سيلي سرد زمستان است

و قنديل سپهر تنگ ميدان ، مرده يا زنده
به تابوت ستبر ظلمت نه توي مرگ اندود ، پنهان است
حريفا ! رو چراغ باده را بفروز ، شب با روز يكسان است

سلامت را نمي خواهند پاسخ گفت
هوا دلگير ، درها بسته ، سرها در گريبان ، دستها پنهان
نفسها ابر ، دلها خسته و غمگين
درختان اسكلتهاي بلور آجين
زمين دلمرده ، سقف آسمان كوتاه
غبار آلوده مهر و ماه

زمستان است

«ارغنون» نام نخستین مجموعه شعر مهدی اخوان ثالث است. در این کتاب شعرهایی با قالب‌های مختلف قصیده، غزل، رباعی، مثنوی و ... وجود دارد.

کتاب «زمستان» دومین اثر اوست که از شاخص‌ترین کتاب‌ها در سبک شعر نوی نیمایی به شمار می‌آید. این کتاب تاثیر بسیار زیادی در شهرت اخوان ثالث داشت و چهرۀ متمایزی از او را به جامعۀ ایران ارائه داد.

«آخر شاهنامه» سومین مجموعه شعر اوست که یک کتاب تک‌جلدی است و از همه نظر، حدواسط کتاب‌های «زمستان» و «از این اوستا» به شمار می‌آید.

مجموعۀ «از این اوستا» عنوان چهارمین مجموعه شعر اوست که در سال 1344 منتشر شده است. مجموعه شعر «در حیاط کوچک پاییز در زندان»، یکی از مطرح‌ترین آثار اخوان ثالث است که شامل حبسیات یا زندان‌نامۀ او می‌باشد. آثار دیگری مانند «ترا این کهن بوم و بر دوست دارم»، «دوزخ اما سرد»، «زندگی می‌گوید: اما باز باید زیست...» و ... نیز از جمله شاهکارهای بر جای مانده از این شاعر گرانقدر ایرانی هستند.

درگذشت مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث در سال 1369 درگذشت. پیکر او را در آرامگاه فردوسی در شهر توس در نزدیکی مشهد به خاک سپردند. مجموعه اشعار نیمایی او پس از مرگش چاپ و منتشر شد که نام آن را «منظومه بلند سواحلی و خوزیات» نهادند.