علی اکبر دهخدا، ادیب و شاعر نامدار ایرانی است که توانست با بنیان‌گذاری لغت‌نامه دهخدا به پدر واژه‌نامه معاصر ایران شهرت پیدا کند.

علی اکبر دهخدا که بود؟

علی اکبر دهخدا یکی از ادیبان و شاعران مشهور و مطرح ایرانی بود که به عنوان یکی از مهمترین چهره‌ها در فرهنگ و ادب پارسی معاصر به شمار می‌آید. او به پدر واژه‌نامه معاصر ایران مشهور است و بنیان‌گذار لغت‌نامه دهخداست که بیش از 40 سال از عمرش را صرف نوشتن و گردآوری آن نموده است. علامه دهخدا را میتوان به غیر از یک ادیب و شاعر مشهور، یک سیاستمدار و لغت‌شناس نیز در نظر گرفت.

این مقاله را تا انتها مطالعه کنید تا با شرح زندگانی و دستاوردهای علامه دهخدا بیشتر آشنا شوید.

شرح زندگی علامه دهخدا

علامه دهخدا در سال 1257 خورشیدی در یکی از محله‌های قدیمی تهران به دنیا آمد. او پدر خود را در کودکی از دست داد و پس از آن، غلامحسین بروجردی که از عالمان آن زمان بود به تدریس او پرداخت. او تحصیلات خود را در مدرسۀ علوم سیاسی ادامه داد که یک نهاد آموزش عالی در دوران قاجاریه و پهلوی به شمار می‌آمد و زیر نظر وزارت امور خارجه کار می‌کرد.

 دهخدا پس از پایان تحصیلات خود در این مدرسه، در وزارت امور خارجه مشغول به کار شد و مدتی به عنوان منشی سفیر در کشورهای بالکان فعالیت کرد. او بیش از دو سال در وین اتریش اقامت داشت و در آنجا با زبان فرانسه و دانش‌های روز دنیا آشنا شد.

علی اکبر دهخدا همزمان با آغاز مشروطیت به ایران بازمی‌گردد. او در جنبش مشروطه وارد شده و سعی می‌کند در این جنبش نقش داشته باشد. در سال 1285 خورشیدی، او به عنوان نویسندۀ اصلی روزنامۀ صور اسرافیل شروع به فعالیت می‌کند و این همکاری به درخواست میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم‌خان تبریزی صورت می‌گیرد که بنیان‌گذاران این روزنامه بودند. صور اسرافیل یکی از مجله‌های مهم و تاثیرگذار در دوران آغاز مشروطیت بود.

دهخدا مقاله‌هایی در حمایت از مشروطیت در صور اسرافیل منتشر می‌کند و این مسائل، او را مورد خشم محمدعلی شاه قاجار قرار می‌دهد. میرزا جهانگیر خان شیرازی (میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل) دستگیر و کشته می‌شود و دهخدا به همراه میرزا قاسم‌خان تبریزی به استانبول فرار می‌کند.

نام دیگر علی‌اکبر دهخدا، میرزا علی‌اکبر خان قزوینی است و مهمترین نام مستعاری که در نوشته‌هایش استفاده کرده، دخو است. دخو مخفف کلمۀ دهخداست و او در مجموعه مقالات «چرند و پرند» از نام مستعار دخو استفاده کرده است.

نوشته‌های علامه دهخدا بارها سبب اعتراض و بحث و گفتگوی نمایندگان مجلس و طرفداران استبداد و سنت‌گرایان شد و حتی حکم به تکفیر او نیز دادند. او حتی برای پاسخ‌گویی به اتهامات در مجلس حاضر شده و سعی می‌کند با استدلال، مخالفان خود را مجاب کند.

در سال 1278 و پس از کودتای محمدعلی شاه، او به همراه سایر آزادی‌خواهان در سفارت انگلیس تجمع می‌کنند. محمدعلی شاه پس از این موضوع دستور به تبعید او می‌دهد. دهخدا را با پاریس فرستادند و او در آنجا با همکاری معاضدالسلطنه سعی کرد صوراسرافیل را منتشر کند. او در پاریس معاشرت بسیاری با علامه قزوینی داشت. پس از خلع محمدعلی شاه و فتح تهران، مردم کرمان او را به عنوان نمایندۀ خود در مجلس پذیرفتند و او بدین ترتیب وارد مجلس شد. او پس از مدتی نمایندگی تهران را پذیرفت و به حزب اعتدالیون پیوست که یکی از دو جناح مهم سیاسی در دوران مشروطه بود.

با آغاز جنگ جهانی اول، او به مدت دو سال و نیم مهمان یکی از روسای بختیاری در منطقه چهارمحال بختیاری بود و در آن زمان تصمیم به تدوین فرهنگ‌نامه‌ای برای زبان پارسی گرفت. پس از اتمام جنگ جهانی اول، او از سیاست کناره‌گیری کرد و به کارهای علمی، ادبی و فرهنگی پرداخت. او مدتی ریاست وزارت فرهنگ و مدتی نیز ریاست وزارت دادگستری را بر عهده داشت. پس از آن ریاست مدرسۀ سیاسی را به وی واگذار کردند و سپس در سال 1314 به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد. علی اکبر دهخدا همزمان با تاسیس دانشگاه تهران به ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی انتخاب شد و در سال 1320 بازنشسته شده و تمام تمرکز خود را متوجه گردآوری لغت‌نامه نمود.

نوشته‌ها و آثار علی اکبر دهخدا

«امثال و حکم» که در چهار جلد نگارش شده، از جمله آثار علی اکبر دهخداست. این مجموعه شامل 50 هزار امثال و حکم، کلمات قصار و سایر ابیات متفرقه است. این کتاب را میتوان اولین فرهنگ جامع در حوزۀ امثال فارسی به شمار آورد.                                              

او فرهنگ فرانسه به فارسی را نیز نوشت که هنوز هم چاپ نشده است. شرح حال ابوریحان بیرونی و تصحیحاتی بر دیوان‌های شعرای نامی ایران از جمله سایر آثار اوست. او شعرهایی در قالب‌های مختلف مثنوی، غزل، قطعه، دوبیتی و رباعی و مسمط سروده و از طنز تلخ و گزنده در سرودن آنها استفاده کرده است.

«چرن و پرند» مجموعه‌ای از نوشته‌های طنز اجتماعی و سیاسی دهخداست که بیشتر آنها در قالب داستان کوتاه و یا اعلامیه و گزارش خبری در صور اسرافیل به چاپ رسیده است. او در این مقالات توانست نثر جدیدی را در زبان فارسی ابداع کند. نثر طنز و انتقادی او در نگارش مجموعه «چرند و پرند»، تاثیر بسیاری در جامعۀ آن زمان داشت.                                                    

لغت‌نامه دهخدا مهمترین اثر اوست و او برای نگارش آن بیش از 40 سال زمان گذاشته است. علاوه بر دهخدا افراد دیگری نیز در نگارش این لغت‌نامه همکاری داشته‌اند که از آن جمله میتوان به محمدابراهیم باستانی پاریزی، احمد بهمنیار، جلال‌الدین همایی، محمد پروین گنابادی، عبدالحسین حائری و ... اشاره کرد. چاپ این لغت‌نامه ابتدا در چاپخانۀ بانک ملی آغاز شد و سپس مجلس شورای ملی هزینۀ چاپ آن را بر عهده گرفت.

تصحیح دیوان شاعرانی مانند فرخی سیستانی، ابن یمین، سوزنی سمرقندی، مسعود سعد، سید حسن غزنوی، حافظ، منوچهری، صحاح الفرس و ناصرخسرو نیز توسط دهخدا صورت گرفته است. تصحیح یوسف و زلیخا یکی دیگر از اقداماتی است که او در طول زندگانی خود انجام داده است.

آرامگاه علامه علی اکبر دهخدا

علامه علی اکبر دهخدا در 7 اسفند 1334 خورشیدی از دنیا رفت. مقبرۀ او در آرامستان ابن بابویه در شهر ری قرار دارد که بسیاری از مشاهیر ایران نیز در آن دفن هستند.