پروفسور محمود حسابی فیزیکدان برجسته و دانشمند مشهور ایرانی بود که توانست در پست‌های مختلف خدمات زیادی انجام دهد.

نگاهی بر زندگی‎نامه پروفسور محمود حسابی

پروفسور محمود حسابی یکی از دانشمندان نامدار ایرانی است که بعید است کسی نام او را نشنیده باشد. او فیزیکدانی برجسته بود که توانست در زمان حکومت پهلوی به عنوان وزیر فرهنگ در کابینۀ دکتر مصدق خدمت کند.

در ادامه با شرح حال این دانشمند ایرانی بیشتر آشنا می‌شویم.

شرح حال پروفسور محمود حسابی

سید محمود حسابی در سال 1281 خورشیدی در شهر تهران دیده به جهان گشود. پدر و مادر او اهل تفرش بودند. پدر او عباس معزالسلطنه نام داشت و مدام به ماموریت‌هایی می‌رفت که وزارت امور خارجه برای او تعیین می‌کرد. حاج میرزا علی حسابی که به یمین‌الملک شهرت داشت، پدربزرگ او بود که از افراد مقام‌دار در دوران قاجار به شمار می‌آمد. او در دوران ناصرالدین شاه قاجار صاحب مناصب دیوانی بود و در کابینه عبدالحسین فرمانفرمائیان که نخست وزیر ایران در زمان احمد شاه بود، وزیر مالیه شد. دکتر محمد مصدق نیز خواهرزاده پدربزرگ دکتر حسابی بود. برادر او، سید محمد حسابی نیز پزشک بود که در سال 1329 خورشیدی در سن 50 سالگی از دنیا رفت. محمود و محمد حسابی پس از مرگ مادرشان، منزل مسکونی ایشان را با سند رسمی به وزارت بهداری انتقال دادند و آن را تبدیل به بیمارستان «گوهرشاد حسابی» کردند که ریاست آن نیز بر عهدۀ محمد حسابی بود.

محمود حسابی در دوران کودکی با خانواده به بیروت رفت و تحصیلات ابتدایی خود را در آن شهر آغاز کرد. او را در یک مدرسه کشیش‌های فرانسوی در بیروت ثبت نام کردند و او به تحصیل مشغول شد، در حالیکه ادبیات فارسی و اصول دینی را همزمان از مادر خود آموزش می‌دید. دکتر حسابی دیوان حافظ و قرآن مجید را از حفظ بود و بر کتاب‌های زیادی مانند بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و ... تسلط داشت. او به خوبی با شعر ایرانی و حتی موسیقی سنتی ایران آشنایی داشت و می‌توانست ویولن و پیانو بنوازد. او حتی بر چندین رشته ورزشی نیز تسلط داشت و توانست به دستاوردهایی در آنها برسد و در بیروت مدرک نجات غریق خود را در رشته شنا گرفت.

پایان تحصیلات دوره ابتدایی و آغاز تحصیلات دوره متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول بود که سبب تعطیلی مدارس فرانسوی لبنان شد. او پس از آن مجبور شد تا مدتی در منزل درس بخواند و سپس در رشته مهندسی راه و ساختمان از یک دانشکده فرانسوی در بیروت فارغ‌التحصیل شود.

حسابی پس از آن به فرانسه رفت و در رشتۀ فیزیک شروع به تحصیل کرد و سرانجام موفق شد در سن 25 سالگی دانش‌نامه دکترای فیزیک خود را دریافت کند. او رساله‌ای با عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» نوشت و مدرک دکترای خود را با درجه عالی اخذ نمود. او همچنین موفق شد مدرک لیسانس مهندسی معدن و لیسانس ادبیات نیز بگیرد.

فعالیت‌های شغلی و اجتماعی دکتر حسابی

دکتر حسابی در دوران کابینه مصدق به مدت یک سال به عنوان وزیر فرهنگ فعالیت کرد. همچنین او در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران به عنوان سناتور انتصابی از شهر تهران حضور داشت.

او در ایران اقدامات علمی و اجرائی زیادی داشت و فیزیک و مهندسی نوین را راه‌اندازی کرد. او دارالمعلمین و دانشسرای عالی را بنیان‌گذاری کرد و پایه‌گذار اولین مدارس عشایری در ایران بود. ساخت اولین رادیو، راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران، محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران، پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی به نام بیمارستان گوهرشاد و پایه‌گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران از جمله اقدامات پروفسور محمود حسابی بود.

همچنین او را پایه‌گذار دانشکده فنی، دانشکده علوم، موسسه ژئوفیزیک  و مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران می‌دانند. او سازمان انرژی اتمی ایران را راه‌اندازی کرد و مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها را در شیراز و اولین ایستگاه هواشناسی ایران را در دانشگاه تهران بنیان‌گذاری کرد. راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق در کشور، ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در ایران، تدوین آیین‌نامه کارخانه‌های نساجی و بسیاری از اقدامات دیگر را منسوب به دکتر حسابی می‌دانند.

جوایز و افتخارات محمود حسابی

دکتر حسابی به چندین زبان خارجی تسلط داشت و در سال 1349 موفق شد عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران» را از آن خود کند. او حتی به زبان‌های سانسکریت، پهلوی و لاتین نیز تسلط داشت و در برخی از پژوهش‌های خود از آنها استفاده کرده است. او را پدر فیزیک ایران می‌دانند که توانست نشان لژیون دونور فرانسه را از این کشور دریافت کند. یکی از کشتی‌های ناوگان ایران در وزارت راه و شهرسازی به نام دکتر محمود حسابی نام‌گذاری شده است.

او طرح تاسیس دانشگاه تهران با استفاده از طرح‌های دانشگاه‌های فرانسه را به وزیر معارف دوران پهلوی داد و خود نیز نخستین سرپرست دانشکده فنی دانشگاه تهران شد. البته عده‌ای سهیم بودن او در ساخت دانشگاه تهران را واقعیت نمی‌دانند.

آثار پروفسور حسابی

چندین کتاب و مقاله در زمینه‌های مختلف فرهنگی، فیزیک و زبان فارسی از او بر جای مانده است. کتاب‌های فیزیک دبیرستان در سال 1318 با قلم او نگارش شد. کتاب‌هایی مانند «دیدگانی فیزیکی»، «نام‌های ایرانی» و «آیین‌نامه امور مالی» نیز از آثار و نوشته‌های او هستند. مقاله‌های متعددی از حسابی در نشریه‌های آکادمی علوم آمریکا، نشریه فیزیک فرانسه و نشریه انجمن فیزیک آمریکا به چاپ رسیده است. او مقاله‌هایی نیز با عنوان‌های «وندها و گهواژه‌های فارسی» و «فرهنگ حسابی (انگلیسی به فارسی)» نوشته است.

درگذشت دکتر حسابی

پروفسور محمود حسابی در سال 1371 خورشیدی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. پیکر او را به ایران بازگرداندند و در آرامگاه خانوادگی آنها در شهر تفرش به خاک سپردند.

اکنون خانۀ او در تفرش تبدیل به موزه شده است و وسایل شخصی و تمام مدارک تحصیلی و تقدیرنامه‌ها و حتی عکس‌های قدیمی او در آنجا نگهداری می‌شود.