پروین اعتصامی سراینده مشهور معاصر است که به عنوان مشهورترین سراینده زن ایرانی به شمار می‌آید. بیشتر شهرت وی به دلیل سبک مناظره در سروده‌هایش است.

نگاهی بر زندگی‎نامه پروین اعتصامی

پروین اعتصامی که نام اصلی او رخشنده اعتصامی است، یکی از شاعران مشهور معاصر در ایران بود که در سال 1320 از دنیا رفت. بیشتر شهرت پروین اعتصامی به دلیل سبک شعری مناظره در شعرهایش است. پروین را مشهورترین شاعر زن ایرانی می‌دانند و روز 25 اسفندماه را که مصادف با زادروز اوست به عنوان روز بزرگداشت وی نام‌گذاری کرده‌اند. با ما همراه باشید تا بیشتر با زندگی و شرح حال این شاعر پرآوازه آشنا شوید.

شرح حال پروین اعتصامی

پروین اعتصامی در سال 1285 خورشیدی در شهر تبریز دیده به جهان گشود. پدر او نویسنده و مترجم معاصر بود و به اعتصام‌الملک شهرت داشت. او در ابتدا تخلص پروین را برگزید و پس از مدتی نام خود را در شناسنامه نیز به پروین تغییر داد. او به دلیل شغل پدرش مجبور شد در سن 6 سالگی از تبریز به تهران کوچ کند و ادبیات را از استادان بزرگی همچون ملک‌الشعرای بهار و دهخدا بیاموزد. او در یک مدرسۀ آمریکایی تحصیلات خود را به پایان رساند و همزمان با تحصیل به سرودن شعر نیز پرداخت و سرانجام در همان مدرسه به تدریس مشغول شد.

دیوان اشعار پروین شامل آثار مختلفی در قالب مثنوی، قطعه و قصیده است. او در سال 1320 در سن 35 سالگی بر اثر بیماری حصبه از دنیا رفت و در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.

شخصیت و اندیشۀ پروین اعتصامی

شخصیت و اندیشۀ پروین از عوامل متعددی مانند پدر و دوستان او، تحولات سیاسی و اجتماعی در جامعۀ ایران و مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کرد، تاثیر پذیرفته است. آشنایی پروین اعتصامی با ادبیات کلاسیک غربی به دلیل شغل مترجمی پدرش بود و محافل ادبی پدرش توانست تاثیر عمیقی بر شکل‌گیری دیدگاه سیاسی او بگذارد.

زندگی پروین مقارن با پدیده‌هایی مانند فرمان مشروطیت، از هم پاشیده شدن حکومت قاجاریه، آغاز سلطنت پهلوی و آغاز جنگ جهانی اول بوده است و این مسائل بر آگاهی او و شکل‌گیری دیدگاه وی تاثیر عمیقی داشته‌اند. پروین در اشعار خود به مسائل و موضوعاتی مانند عدالت‌خواهی، آرمان‌خواهی و فقر و ظلم‌ستیزی پرداخته است.

سبک ادبی پروین اعتصامی

سبک ادبی پروین از دیدگاه زبانی شامل سبک شاعران خراسانی و استفاده از واژه‌های قدیمی است. در بیشتر شعرهای او آرایه‌های معنوی مناظره، تشخیص و تمثیل و مثل آمده است. 238 قطعه شعر در دیوان پروین آمده است که 65 قطعۀ آن به صورت مناظره سروده شده است و این مناظره‌ها بین جانوران و گیاهان و گاهی نیز اشیاء رخ می‌دهد.

در شعر پروین میتوان آرایۀ تمثیل را مشاهده کرد و داستان‌هایی را که از زبان انسان و یا حیوان بیان شده و در پایان داستان به یک پیام اخلاقی رسیده‌اند، مشاهده کرد. قطعه‌های پروین اعتصامی نسبت به قصیده‌های او از شهرت بیشتری برخوردار است و ملک‌الشعرای بهار اعتقاد دارد که روح دیوان پروین، قطعه‌های سروده شده توسط اوست.

آثار مشهور پروین اعتصامی

برخی از مشهورترین شعرهای پروین به این شرح هستند:

قطعۀ اشک یتیم

قطعۀ «اشک یتیم» یکی از معروف‌ترین شعرهای پروین است که در کتاب فارسی سال پنجم دبستان به آن پرداخته شده است. این شعر در ظاهر با فضای خفقان دورۀ زندگی او در ارتباط است.

روزی گذشت پادشهی از گذرگهی

فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خواست

.....

پرسید زان میانه یکی کودک یتیم

کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست

.....

آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست

پیداست آنقدر که متاعی گرانبهاست

.....

نزدیک رفت پیرزنی کوژپشت و گفت

این اشک دیدۀ من و خون دل شماست

متاع جوانی

شعر «متاع جوانی» که مناظره‌ای بین یک جوان و پیرمرد است، در کتاب ادبیات دوران متوسطه وجود داشته و قالب آن غزل است.

جواني چنين گفت روزي به پيري

که چون است با پيريت زندگي

.....

بگفت، اندرين نامه حرفي است مبهم

که معنيش جز وقت پيري نداني

.....

تو، به کز توانائي خويش گوئي

چه ميپرسي از دوره ناتواني

.....

جواني نکودار، کاين مرغ زيبا

نماند در اين خانه استخواني

.....

متاعي که من رايگان دادم از کف

تو گر ميتواني، مده رايگاني

.....

هر آن سرگراني که من کردم اول

جهان کرد از آن بيشتر، سرگراني

.....

چو سرمايه ام سوخت، از کار ماندم

که بازي است، بي مايه بازارگاني

.....

از آن برد گنج مرا، دزد گيتي

که در خواب بودم گه پاسباني

در تعزیت پدر

شعری که پروین در سوگ از دست دادن پدرش سروده است، جزء مشهورترین آثار اوست و «در تعزیت پدر» نام دارد.

پدر آن تیشه که بر خاکِ تو زد دستِ اَجل

تیشه‌ای بود که شد باعثِ ویرانیِ من

.....

یوسفت نام نهادند و به گرگت دادند

مرگ، گرگِ تو شد، ای یوسفِ کنعانیِ من

.....

مهِ گردونِ ادب بودی و در خاک شدی

خاک، زندانِ تو گشت، ای مهِ زندانیِ من

پند و نصیحت

قطعۀ «پند و نصیحت» نیز با محتوای اندرزگونه در کتاب ادبیات مدرسه چاپ شده است و در آن بر غنیمت شمردن دوران جوانی و بردباری و صبر و دوری از خودشیفتگی تاکید می‌شود.

جوانی گه کار و شایستگی است

گه خودپسندی و پندار نیست

جایزۀ ادبی و جشنوارۀ فیلم پروین اعتصامی

جایزۀ ادبی پروین اعتصامی، عنوان یک جایزۀ ادبی است که در زمینه ادبیات داستانی است و در ایران هر دو سال یک بار برگزار می‌شود. هدف از اعطای این جایزه به غیر از پاسداشت از مقام پروین، رشد خلاقیت‌های ادبی بانوان و ترویج زبان فارسی در خارج از کشور و تقدیر از زنان در حوزۀ ادبیات فارسی است.

جشنواره فیلم پروین اعتصامی نیز عنوان جشنواره‌ای است که به صورت سالانه برگزار شده و به زنان فیلم‌ساز که سازندۀ فیلم بلند سینمایی هستند، جوایزی اهدا می‌شود. این مسابقه دارای دو بخش اصلی فیلم کوتاه و فیلم بلند سینمایی و 8 زیربخش است و به فیلم‌هایی با موضوع زنان اختصاص دارد.

خانۀ پروین

خانۀ پروین در تبریز که قدمت آن به دوران پهلوی اول می‌رسد، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این خانه که اکنون به موزه تبدیل شده است، برخی از لوازم شخصی این شاعر گرانقدر و کتاب‌های او نگهداری می‌شود.

سخن پایانی

پروین اعتصامی مشهورترین شاعر زن ایرانی و یکی از شاعران تاثیرگذار ایران در دوران معاصر است که سبک مناظرۀ او در سرودن شعر از شهرت فراوانی برخوردار است. از این شاعر بلندآوازه آثار زیادی بر جای مانده و تعدادی از آثار وی در کتاب‌های درسی مدرسه به چاپ رسیده‌اند.