کامران دیبا از نقاشان و معماران مشهور ایرانی است و آثاری همچون موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران و شهر جدید شوشتر از او باقی مانده است.

نگاهی بر زندگی‎نامه کامران دیبا

کامران دیبا، نقاش و معمار بزرگ ایرانی است که آثار بسیار زیاد و معروفی همچون موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران، پارک شفق و ... را رقم زده است. این معمار ایرانی در طول زندگی خود موفق به کسب جوایز متعددی شد. با ما همراه باشید تا نگاهی به شرح حال زندگی این نام‌آور ایرانی داشته باشیم.

شرح حال کامران دیبا

کامران دیبا در سال 1315 در تهران و در یک خانواده درباری ایران از دورۀ قاجاریه دیده به جهان گشود. او در سن 20 سالگی تحصیلات خود را در رشته معماری در دانشگاه هاروارد آمریکا آغاز کرد. او همزمان با تحصیل در رشتۀ معماری، در زمینه‌های فلسفه و روانشناسی نیز مطالعات زیادی داشت. پس از اتمام تحصیلات در سال 1343 در رشته معماری، به مدت یک سال در رشتۀ جامعه‌شناسی تحصیلات تکمیلی خود را ادامه داد. او در سال 1345 به تهران بازگشت و جو جامعه را مناسب برای پیاده‌سازی ایده‌های خود ندید.

دیبا از خویشاوندان نزدیک ملکۀ ایران در دوران پهلوی بود اما این خویشاوندی نیز در تحقق ایده‌های او کارساز نبود. او پس از یک سال موفق شد رئیس و طراح ارشد در شرکت مهندسین مشاور شود و پروژه‌های گوناگونی را از این طریق انجام دهد.

آثار کامران دیبا

دیبا موفق شد کارهای زیادی را انجام داده و پروژه‌های بسیاری را در ایران به انجام برساند که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد.

فرهنگسرای شفق

فرهنگسرای شفق تهران واقع در پارک شفق در محلۀ یوسف‌آباد، از جمله آثار کامران دیبا است. این فرهنگسرا را نخستین فرهنگسرا در ایران می‌دانند. تا پیش از ساخت فرهنگسرای شفق، مکانی وجود نداشت که بتوان چندین کار فرهنگی را در کنار هم در آن انجام داد. مسیرهای پارک به گونه‌ای طراحی شده‌اند که دنبالۀ مسیرهای پیاده‌رو از کوچه‌های اطراف باشند. پایۀ پل‌های پارک شفق نیز بر اساس معماری پل‌های اصفهان ساخته شده است.

موزه هنرهای معاصر در تهران

این موزه در بوستان لاله تهران واقع شده است. موزه هنرهای معاصر تهران را مهمترین موزۀ هنر مدرن و معاصر ایران می‌دانند. این موزه در سال 1356 با ابتکار فرح پهلوی بنا شد و کامران دیبا توانست بنای موزه را با الهام از بادگیرهای کویری ایران و به سبک معماری مدرن طراحی کند. در گنجینۀ این موزه بیش از 3000 اثر ارزشمند نگهداری می‌شود که مربوط به نخبگان هنرهای تجسمی هستند و حدود 400 اثر دارای قیمت ماورایی هستند.

در این موزه از کارهای شاخص و ارزشمندی مانند پیکاسو، گوگن، پولاک و ... نگهداری می‌شود. مجموعۀ بسیار مهم و ارزشمندی از هنر نوگرا و معاصر ایران نیز در این مجموعه نگهداری می‌شود. این مجموعه را میتوان یکی از 5 تا 10 مجموعۀ مهم هنر نوگرا در دنیا به شمار آورد.

دیبا در طراحی این موزه تلاش کرده تا بین سنت و نوگرایی ارتباط برقرار کند و معماری ایرانی و غربی را با هم پیوند بزند. خود او هدف از ساخت این موزه را «جمع‌آوری هنر زمان و در دسترس عموم قرار دادن» می‌داند. گالری‌های این مجموعه به گونه‌ای طراحی شده‌اند که روی یکدیگر قرار گرفته و گرد محور یک فضای مرکزی هستند که شبیه به موزه گوگنهایم نیویورک است. در کنار گالری، یک حوض آب طولانی قرار دارد که به وجود حوض آب در خانه‌های سنتی ایرانی اشاره می‌کند. باغ موزه با الهام از باغ‌های ایرانی ساخته شده و مجسمه‌های هنرمندان مطرح قرن بیستم مانند هنری مور و پرویز تناولی در آن به چشم می‌خورد.

فرهنگسرای نیاوران

ساخت این فرهنگسرا و موزۀ هنرهای معاصر با یکدیگر پایان یافت. معماری این ساختمان به صورت شرق و غرب طراحی شده است زیرا این بنا در منطقه معتدل کوهستانی قرار گرفته و در معرض بادهای شمالی قرار دارد. نورگیری این بنا از چهار سمت است. این فرهنگسرا بعد از انقلاب به عنوان دانشکده هنر مورد استفاده بود ولی در سال 1374 خورشیدی به فرهنگسرا تغییر کاربری داد.

بنای این فرهنگسرا را میتوان یکی از بناهای شاخص معماری مدرن ایران در نظر گرفت. بنای ساختمان از سبک معماری پست‌مدرن پیروی می‌کند اما از معماری سنتی ایرانی نیز بهره برده است. حیاط مرکزی این فرهنگسرا نیز از معماری سنتی ایرانی الهام گرفته و رواق‌ها و نورگیرهای منحنی و فواره و باغچه، زندگی سنتی ایران را یادآوری می‌کند. البته در نگاه اول به نظر نمی‌رسد که در ساخت این بنا از معماری ایرانی الهام گرفته شده باشد اما با نگاه دقیق‌تر میتوان ریشه‌های ایرانی را در آن پیدا کرد. سردر ورودی این بنا از ساختار هشتی معماری سنتی بهره برده است.

مسجد موزه فرش ایران و مسجد دانشگاه جندی شاپور

مسجد موزه فرش ایران از نمونه‌های بارز پیوند بین سنت و نوگرایی است که توسط کامران دیبا طراحی شده است. این موزه باارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایرانی را در خود جای داده که قدمت آنها از قرن نهم تا دوران معاصر است. مسجد این موزه یکی از نمونه‌های شاخص ساده‌گرایی یا مینیمالیسم است.

مسجد دانشگاه جندی شاپور که در حال حاضر به نام دانشگاه شهید چمران اهواز شهرت دارد، از جمله آثاری است که طراحی آن بر عهدۀ کامران دیبا بوده است.

شهر جدید شوشتر

شهر جدید شوشتر یک پروژۀ نیمه‌تمام در نزدیکی شهر شوشتر است که دیبا برنامه‌ریز و معمار آن بود و در سال 1350 برای سکونت کارگران شرکت کشت و صنعت کارون بنا شد. برای طراحی این شهرک از الگوهای بومی شوشتر و روش‌های اقلیمی استفاده شد. این شهرک نیمه‌تمام در سال 1365 توانست جایزۀ معماری بنیاد آقاخان را به خود اختصاص دهد. این جایزه هر سه سال یک بار به یک یا چند معمار زنده تعلق می‌گیرد.

همچنین دیبا بابت این پروژه توانست در مجموعه آثار معماری و شهرسازی جهان در نمایشگاهی در شهر لس‌آنجلس به عنوان نفر برگزیده انتخاب شود.

درگذشت کامران دیبا

کامران دیبا پس از انقلاب از کشور خارج شد و در سال 1937 در سن 87 سالگی از دنیا رفت. او پروژه‌هایی را نیز در خارج از کشور انجام داد که میتوان به ویلای «اسپارتینا» و «پیرونه» در اسپانیا اشاره کرد. او چندین نمایشگاه از آثار نقاشی خود را نیز در ایران برپا کرد و به عنوان واسطه‌ای برای فروش آثار نقاشی معاصر غرب در ایران فعالیت می‌کرد. شرح زندگی او در کتابی به نام «باغی میان دوخیابان» منتشر شده است که نتیجۀ گفتگوی مستقیم با خود اوست.