سیزده‌بدر از مجموعه جشن‌های نوروزی است که در روز 13 فروردین برگزار می‌شود و با آیین‌های خاصی همراه است. این روز در گاهشماری رسمی ایران روز طبیعت نام دارد.

از سیزده‌بدر چه می‌دانید؟

سیزده‌بدر یکی از مجموعه جشن‌های نوروزی در ایران است که در روز سیزدهم فروردین ماه جشن گرفته می‌شود و جزء تعطیلی‌های رسمی است. این روز در گاهشماری رسمی ایران به نام روز طبیعت نام‌گذاری شده است. اساس این جشن مانند سایر جشن‌های ایرانی نیست و تنها در منابع کهن به این روز اشاره شده است. این مقاله را تا انتها بخوانید تا با فلسفۀ سیزده‌بدر و آیین‌های آن بیشتر آشنا شوید.

فلسفۀ سیزده‌بدر چیست؟

جشن سیزده‌بدر مانند سایر جشن‌های ایرانی نیست و پایه و اساس آن با سایرین تفاوت دارد. در ایران باستان، ایرانیان پس از دوازده روز شادی و جشن و پایکوبی به مناسبت آغاز سال نو، روز سیزدهم نوروز را به طبیعت رفته و شادی می‌کردند و پایان نوروز را جشن می‌گرفتند. روز سیزدهم هر ماه در گاهشماری ایران باستان، «تیر روز» نامیده می‌شد و به همین دلیل عده‌ای از پژوهشگران اعتقاد دارند که این روز متعلق به ایزد تیر است.

دلیل دیگر جشن سیزده‌بدر می‌تواند این باشد که در اسطوره‌های ایرانی ذکر شده که عمر جهان دوازده هزار سال است و و از آن به بعد جهان مادی دیگر نخواهد بود و انسان به جایگاه واقعی خود می‌رود. سیزدهمین روز از سال جدید می‌تواند نمادی از آزادی انسان از دنیای مادی و بازگشت او به جهان اصلی باشد.

در بین عامه مردم گفته شده که دلیل انتخاب سیزده‌بدر این است که روز 13 نحس است و ایرانیان با خارج شدن از خانه و رفتن به دل طبیعت قصد دارند این نحسی را دفع کنند. اما «در» به معنای دره و دشت نیز می‌تواند باشد و ممکن است واژۀ «سیزده‌بدر» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» باشد. دربارۀ پیشینۀ این روز می‌گویند که در زمان ایران باستان و ساسانیان نیز جشنی به این نام وجود داشته است.   

آیین‌های روز سیزده‌بدر

روز سیزده‌بدر با آیین‌ها و رسوم ویژه و خاصی همراه است. از جملۀ این رسوم میتوان به سبزه گره زدن، سبزه به آب روان سپردن، خوردن کاهو و سکنجبین و پختن خوراکی‌هایی مانند آش رشته اشاره کرد.

سبزه گره زدن

یکی از رسوم روز سیزده فروردین، سبزه گره زدن است. معمولا همان سبزه‌ای که در سفرۀ هفت‌سین قرار داده می‌شود، در روز سیزده فروردین چند شاخۀ آن به هم گره زده می‌شود و سپس سبزه به آب روان سپرده می‌شود. گره زدن سبزه به معنای پیوند با طبیعت و شادابی و نشاط است.

 البته روایتی نیز دربارۀ فلسفۀ سبزه گره زدن نقل شده است. روایت است که کیومرث که در اوستا از او به عنوان اولین پادشاه و اولین انسان نام برده شده است، دختر و پسری دوقلو به نام‌های مشیه و مشیانه داشته که در روز سیزده فروردین با یکدیگر ازدواج کردند و این پیوند، اولین ازدواجی بود که در جهان اتفاق می‌افتد. به دلیل آنکه در آن زمان آیین و عقدی برای ازدواج وجود نداشت، آنها دو شاخۀ مورد را به یکدیگر گره زدند و با هم پیوند ازدواج بستند. به همین دلیل از آن به بعد، دختران و پسرانی که نزدیک سن ازدواج هستند، نیت می‌کنند و سبزه گره می‌زنند.

در برخی از مناطق ایران، رسم چهارده‌بدر نیز وجود دارد که پس از روز سیزده‌بدر برگزار می‌شود. این رسم بیشتر در منطقۀ لرستان برگزار می‌شود.

سپردن سبزه به آب روان

بیشتر مردم ایران در روز سیزده‌بدر، سبزۀ سفرۀ هفت‌سین خود را پس از گره زدن به آب روان می‌سپارند. گره زدن سبزه فقط مختص دختران و پسران دم بخت نیست و افراد به بهانه دور کردن مشکلات، سبزه گره زده و آن را به آب روان می‌سپارند تا به این طریق، مشکلات را از خود دور کنند.

البته داستان تاریخی دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. الهۀ آناهیتا که در اساطیر ایران وجود دارد، الهۀ آب و مظهر برکت و فراوانی است. مردم سبزه‌های خود را که نماد طبیعت است به آب می‌سپارند تا به نوعی به این الهه هدیه‌ای اهدا کنند و سال پربرکتی داشته باشند.

پختن غذاهای مخصوص

یکی از غذاهای مخصوص که در این روز پخته می‌شود، آش رشته است. این غذا از غذاهای سنتی سیزده‌بدر است. در آذربایجان، کوفته تبریزی جزء غذاهای مرسوم این روز است. البته به غیر از آذربایجان در بیجار نیز چنین رسمی وجود دارد.

شکستن لنگ سیزده

شکستن لنگ سیزده رسمی است که در میان عشایر و روستاییان برخی مناطق ایران مانند برخی نقاط کرمان اجرا می‌شود. بر مبنای این رسم باید 13 به شکل یک فرد پلید دربیاید که پای او (لنگ) در میانه نوروز و سیزده‌بدر شکسته و به این ترتیب است که باروری و فزونی جایگزین نحسی می‌شود. این افراد اعتقاد دارند که ابتدا باید لنگ سیزده شکسته شود و سپس اقدام به کار و آغاز فعالیت جدید نمایند. عده‌ای زمان شکستن لنگ سیزده را مصادف با زادروز و به پیامبری رسیدن زرتشت می‌دانند.

آیا عدد سیزده نحس است؟

به نظر می‌رسد که نحسی عدد سیزده به فرهنگ ایرانی ارتباطی ندارد و از جوامع اروپایی بعد از عصر صفوی به ایران راه پیدا کرده است. ابوریحان بیرونی در کتاب مشهور خود به نام «آثار الباقیه» دربارۀ فرخندگی روز سیزده گفته است:

«روز سیزدهم نوروز بسیار خجسته و نیک و در حقیقت به منزله جشن بزرگ است. این روز بسیار نیکو و خرم است و به هیچ وجه کراهت ندارد… ایرانیان قدیم بعد از دوازده روز جشن و شادی (در ابتدای نوروز) که به یاد دوازده ماه از سال بوده ‌است، روز سیزدهم نوروز را که روزی فرخنده و نیک است به باغ و صحرا رفته و شادی می‌کردند و برای بارش باران دعا می خواندند و بدین ترتیب رسماا دوره جشن نوروز را به پایان می‌رساندند»

روایت است که انتخاب روز سیزده به دلیل آن بوده که این روز متعلق به ایزد آورندۀ باران و سال خوب است و این ایزد تا نیمۀ روز سیزده فروردین بر دیو خشکسالی پیروز می‌شود. شکستن لنگ سیزده نیز که به نظر می‌رسد یک اعتقاد ریشه‌دار در ایران باشد، نحسی و میمنت این روز را در کنار هم قرار داده و با اعتقاد ایرانیان مبنی بر غلبۀ نهایی خیر بر شر هم‌راستا است.

سخن پایانی

سیزده‌بدر از جمله جشن‌های ایرانی است که در روز سیزدهم فروردین ماه برگزار می‌شود و دلایل مختلفی برای برگزاری این جشن ذکر شده است. این جشن با آیین‌های مختلفی مانند رفتن به طبیعت، سبزه گره زدن، پختن غذاهای مخصوص و ... همراه است و در گاهشماری رسمی ایران به عنوان روز طبیعت انتخاب شده و تعطیل رسمی است.