جشن چهارشنبه سوری نخستین جشن از مجموعه جشن‌های نوروزی است که با برافروختن آتش و پریدن از روی آن همراه است و برخی ریشۀ آن را به داستان سیاوش مرتبط می‌دانند.

دربارۀ جشن چهارشنبه سوری بیشتر بدانید

جشن چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های ایرانی است که در غروب آخرین سه‌شنبۀ سال برگزار می‌شود و معمولا تا نیمه‌های شب آخرین چهارشنبۀ سال طول می‌کشد. این جشن جزء جشن‌های آتش در ایران باستان است که با برافروختن آتش و پریدن از روی آن به صورت دسته‌جمعی و در فضای باز برگزار می‌شود. با ما همراه باشید تا بیشتر با جشن چهارشنبه سوری آشنا شوید.

پیشینۀ جشن چهارشنبه سوری

تا پیش از ظهور اسلام، این جشن در روز خاصی انجام نمی‌شد. به طور کلی ایرانیان باستان جشن سوری را در اواخر زمستان انجام می‌دادند که زمین در حال گرم شدن بود. روایت است که تا پیش از اسلام، ایرانیان پنج روز پایانی سال و پنج روز آغازین سال بعد را به روشن کردن آتش اختصاص می‌دادند. آنها معتقد بودند که ارواح نیاکان درگذشته در این روزها به دنیا بازگشته و به بازماندگان خود سر می‌زنند و چند روز پیش آنها می‌مانند.

 اما پس از ظهور اسلام، این جشن به آخرین شب چهارشنبۀ سال موکول شد. روایت است که دلیل انتخاب روز چهارشنبه این بوده که اعراب این روز را شوم می‌دانستند و به همین دلیل تلاش می‌کردند با برافروختن آتش، نحسی این روز را از بین ببرند. این جشن نیز مانند بسیاری از جشن‌های ایرانی به تمام ایرانیان تعلق داشته و به آیین زرتشتی مربوط نیست و قدمت آن بسیار زیاد است. زرتشتیان پریدن از روی آتش را توهین به آتش می‌دانند و احتمالا این موضوع نیز پس از ورود اسلام به سرزمین ایران وارد آیین چهارشنبه سوری شده باشد.

در هر صورت آتش از دیرباز نزد ایرانیان اهمیت زیادی داشته است. البته یک فرض دیگر نیز برای این جشن مطرح است و آن این است که پریدن از روی آتش به یاد عبور سیاوش از آتش صورت می‌گیرد و برافروختن آتش نیز از سنت قدیمی اعلان سال نو توسط افروختن آتش بر بام خانه‌ها منشا گرفته است.

آیین‌های جشن چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری با آیین‌های مختلف و جشن‌های متعددی همراه است. از جملۀ این رسوم میتوان به آتش‌بازی، کوزه شکستن، قاشق‌زنی، شال‌اندازی و ... اشاره کرد.

آتش‌بازی

مهمترین آیین چهارشنبه سوری، روشن کردن آتش و پریدن از روی آن است. معمولا ایرانیان با پریدن از روی آتش شعر «سرخی تو از من، زردی من از تو» را می‌خوانند. روایت است که تا پیش از سال 1300 خورشیدی، مردان در شب چهارشنبه سوری اقدام به تیراندازی هوایی نیز می‌کردند ولی از این سال بود که نگهداری اسلحه را ممنوع اعلام کردند و به همین دلیل پس از آن ترقه‌بازی رایج شد.

کوزه شکستن

آیین کوزه شکستن از آیین‌های جشن چهارشنبه سوری است. ایرانیان در این شب به بالای بام می‌رفتند و کوزه‌های قدیمی و کهنه را به پایین پرتاب کرده و کوزه نو جایگزین آن می‌کردند. دلیل این امر این بود که آنها معتقد به دفع بلا بودند و می‌گفتند که با شکستن کوزه این بلاها از بین می‌رود. همچنین ایرانیان معتقد بودند که ظروف سفالی نباید بیش از یک سال در خانه بماند و چون آنها لعاب نداشتند، دچار آلودگی می‌شدند و به همین دلیل در شب سوری آنها را می‌شکستند.

قاشق‌زنی

قاشق‌زنی یکی دیگر از آیین‌های جشن سوری است. در این مراسم، دختران و پسران جوان چهرۀ خود را می‌پوشاندند و به خانۀ نزدیکان می‌رفتند و صاحبخانه از صدای برخورد قاشق با کاسه متوجه حضور آنها شده و ظرف آنها را پر از آجیل و نقل و سکه و ... می‌کرد. این آیین از این عقیده سرچشمه گرفته که ارواح درگذشتگان با چهرۀ پنهان به خانۀ بازماندگان می‌آیند و افراد زنده برای یادبود به آنها هدیه می‌دهند. در اوستا آمده که پنج روز پایانی سال تا پنج روز آغازین سال بعد، اورمزد دوزخ را خالی کرده و ارواح را رها می‌کند.

شال‌اندازی

آیین شال‌اندازی یکی دیگر از رسوم جشن چهارشنبه سوری است. رسم شال‌اندازی که هنوز هم در برخی از مناطق ایران برگزار می‌شود، به این صورت است که پس از اجرای سایر آیین‌ها و خاموش کردن آتش، جوانان با گره زدن چند دستمال ابریشمی به یکدیگر، بر بالای بام خانه همسایگان و خویشان می‌رفتند و ریسمان را از روزنۀ سقف که برای دود تنور و آتشدان طراحی می‌شد به داخل می‌انداختند و یک سر ریسمان را در دست خود نگاه می‌داشتند. آنگاه با چند سرفه به صاحبخانه حضور خود را می‌فهماندند. صاحبخانه نیز چیزی درون شال قرار می‌داد و آن را گره می‌زد و فردی که بالای بام بود شال را به بالا می‌کشید.

حوانان از روی هدیه چهارشنبه سوری که درون دستمال قرار داشت فال می‌گرفتند. برای مثال اگر داخل شال انار قرار داده شده بود، نشانۀ فرزندآوری و اگر گردو در داخل شال بود نشانۀ طول عمر بود.

آیین‌های محلی چهارشنبه سوری

در نقاط مختلف ایران رسوم محلی نیز وجود دارد که در جشن سوری اجرا می‌شود. برای مثال مردم سیستان، چهارشنبه سوری را مرتبط با رد شدن سیاوش از آتش می‌دانند و در این روز شاهنامه می‌خوانند و لباس و پتوهای کهنه خود را گلوله کرده و آتش می‌زنند و به این ترتیب نحسی را از بین می‌برند. در تبریز از روی بام خانه‌ها بر سر عابران آب می‌پاشند که روایت است رسم آب‌پاشی از آداب دورۀ ساسانیان است.

وضعیت کنونی چهارشنبه سوری

متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل عدم شناخت نسل جوان از این جشن باستانی، این جشن به سمت خشونت حرکت کرده و از مواد آتش‌زا در آن استفاده می‌شود که منجر به ایجاد رعب و وحشت؛ آلودگی صوتی و آسیب‌های جسمانی بسیاری شده است.

سخن پایانی

جشن چهارشنبه سوری از جمله جشن‌های آتش در ایران باستان است که همچنان پابرجاست و نه تنها در داخل کشور ایران بلکه در ایران فرهنگی نیز برگزار می‌شود. این جشن با آیین‌های مختلفی همراه است که تعدادی از آنها منسوخ شده اما تعدادی دیگر همچنان پابرجاست. چهارشنبه سوری نخستین جشن از مجموعه جشن‌های نوروزی است و با برافروختن آتش و پریدن از روی آن آغاز می‌شود. عده‌ای پریدن ایرانیان از روی آتش در جشن سوری را مرتبط با داستان سیاوش می‌دانند.