جشن بهمنگان در بهمن روز از بهمن ماه برگزار می‌شود و به آن بهمنجنه نیز گفته شده است. این جشن آداب خاصی دارد و در این روز کشتن حیوانات منع شده است.

معرفی جشن بهمنگان

جشن بهمنگان یکی از جشن‌های دوازده‌گانه ایرانی است که در بهمن روز از بهمن ماه برگزار می‌شود و در گاهشماری ایران باستان این روز مصادف با دوم بهمن ماه بوده است. جشن بهمنگان جزء جشن‌های ایران باستان است که به دلیل تقارن و هم‌نام شدن روز و ماه برگزار می‌شد. در ادامه بیشتر با این جشن باستانی آشنا خواهیم شد.

جشن بهمنگان چیست؟

بهمنگان که به آن «بهمنجنه» نیز گفته می‌شود، از جشن‌های ایرانی است که پیش از ورود اسلام به ایران با شکوه بیشتری برگزار می‌شد. به گزارش ابوریحان بیرونی، ایرانیان تا قبل از حملۀ مغولان، روز دوم بهمن را به عنوان جشن بهمنگان جشن می‌گرفتند. بهمنگان روز پاسداشت وهومن، اندیشه نیک است و در ایران باستان برای خردورزی و خردمندی ارزش بسیاری قائل بودند.

بهمن یا وهومن یکی از امشاسپندان است که از نخستین آفریدگان اهورامزدا و از القاب او هستند. بهمن نماد خردمندی و دانایی اهورامزدا است و در این جهان خاکی به عنوان نگهبان چارپایان به شمار می‌آید. واژۀ بهمن که در منابع کهن ایران به عنوان «وهومن» مطرح شده به معنای اندیشه نیک است. «بهمنجنه» نیز از ریشۀ واژۀ بهمن بوده و نام گیاهی است که در فصل زمستان و در ماه بهمن رشد می‌کند و گل‌های سفید و سرخ می‌دهد.

وهومن یا بهمن چیست؟

یکی از امشاسپندان نزدیک به اهورامزدا «وهومن» نام دارد که پیام‌های اهورایی را به زرتشت می‌رساند. گفته شده که زرتشت به یاری فرشتۀ بهمن به پیامبری می‌رسد. در کتاب اوستا به بهشت، خانۀ وهومن گفته شده است.

جشن بهمنگان در نوشته‌های کهن ایرانی

جشن بهمنگان در کتابی از آثار اسدی طوسی به نام «لغت فرس» به این صورت شرح داده شده است که «بهمنجنه» نام جشنی است که آن را در روز دوم بهمن برگزار کرده و بهمن سرخ و زرد بر سر کاسه‌های غذا قرار می‌دهند.

ابوریحان بیرونی دربارۀ این جشن باستانی چنین گفته است:

«روز دوم آن روز بهمن عید است که برای توافق دو نام آن را بهمنجه نامیده‌اند؛ بهمن نام فرشتۀ موکل بر بهایم است که بشر به آنها برای عمارت زمین و رفع حوایج نیازمند است و مردم فارس در دیگ‌هایی از جمیع دانه‌های مأکول با گوشت غذایی می‌پزند و آن را با شیر خالص می‌خورند و می‌گویند که حافظه را این غذا زیاد می‌کند و این روز را در چیدن گیاهان و کنار رودخانه‌ها و جوی‌ها و روغن گرفتن و تهیه بخور و سوزاندنی‌ها خاصیتی مخصوص است و بر این گمانند که جاماسب وزیر گشتاسب این کارها را در این روز انجام می‌داد و سود این اشیاء در این روز بیشتر از دیگر روزها است.»

گشتاسب که در سخن ابوریحان بیرونی از او نام برده شده است یکی از پادشاهان سلسلۀ کیانی بود که در زمان حکومت او زرتشت ظهور کرد. جاماسب، وزیر او و از نخستین فیلسوفان ایرانی بوده است.

جشن بهمنگان در سروده‌ها و چکامه‌های کهن زبان فارسی نیز وجود دارد. تا جایی که فرخی سیستانی چنین سروده است:

فرخش باد و خداوندش فرخنده کناد

عید فرخنده و بهمنجنه و بهمن ماه

همچنین منوچهری دامغانی نیز دربارۀ این جشن چنین سروده است:

اورمزد و بهمن و بهمنجنه فرخ بود

فرخت باد اورمزد و بهمن و بهمنجنه

آیین‌های بهمنگان

در این روز نیز مانند سایر جشن‌های ایرانی، آداب و رسوم خاصی اجرا می‌شد. یکی از این آداب این بود که گیاه بهمن را می‌خوردند و خوردن این گیاه را در این روز بسیار نیکو و پسندیده می‌دانستند. در این روز گل بهمن جایگاه ویژه‌ای داشت و مردم برای تبریک به یکدیگر و همچنین پخت غذا از آن استفاده می‌کردند. یکی از دلایل استفاده از گیاه بهمن در چنین روزی این بود که به دلیل طبع گرم ریشۀ آن، برای سلامتی بدن در فصل سرد زمستان مناسب بود.

 یکی از آداب مهم این روز این بود که کشتار حیوانات در آن منع شده و خوردن گوشت آنها نیز ممنوع بود. روز بهمنگان به دلیل منع کشتار حیوانات به عنوان روز ملی «حمایت از حیوانات» نام‌گذاری شده و حامیان حیوانات و فعالان محیط زیست در تلاش هستند تا این روز را در گاهشماری رسمی ایران نیز به ثبت برسانند. البته تاریخ دقیق بهمنگان مطابق با گاهشماری کنونی ایران برابر با 26 دی ماه می‌شود زیرا در ایران باستان 6 ماه اول سال 31 روز نبوده است.

ایرانیان در این روز از مخلوط شیر و بهمنجنه سپید که معتقد بودند برای تقویت حافظه مفید است استفاده می‌کردند. البته ابوریحان بیرونی معتقد است که به غیر از این موضوع، ایرانیان معتقد بودند که این مخلوط می‌تواند آنها را از چشم بد و بلا دور نگه دارد. در این روز مردم با رفتن به دشت و کوه تلاش می‌کردند تا گیاهان دارویی را پیدا کنند و و از گیاه بهمن برای مصارف مختلفی مانند تهیه روغن و بخور دادن و معطر کردن فضا استفاده می‌کردند.

 در متون اسلامی دربارۀ این روز گفته شده که ایرانیان سفر، خرید و فروش و همچنین ازدواج و حاجت خواستن از اهورامزدا را بسیار پسندیده و نیکو می‌دانستند. به دلیل آنکه منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی در شعرهای خود از این جشن نام برده‌اند، میتوان نتیجه گرفت که شاهان پس از اسلام نیز به این جشن اهمیت ویژه‌ای می‌دادند. در حال حاضر این جشن به صورت محدود و بیشتر بین اقلیت زرتشتی ایران برگزار می‌شود.

آش بهمنگان

یکی از آداب جشن بهمنگان این بود که ایرانیان در این روز آشی بار می‌گذاشتند که به «دانگو» نیز شهرت داشت و دیگ مخصوص این کار را «بهمنجه» می‌گفتند. این آش معمولا به صورت اشتراکی بین همسایه‌ها پخته می‌شد و به همین دلیل دانگو نام داشت و حاوی حبوبات و سبزی‌های خوراکی و گوشت حلال بود. این آش را آش هفت دانه نیز می‌گفتند زیرا هفت نوع غلات در آن وجود داشت. همسایه‌ها در پختن این آش همکاری کرده و آن را بین خود تقسیم می‌کردند.

به دلیل وجود گوشت در این آش به نظر می‌رسد که در دوره‌های اخیر خوردن گوشت در این روز منع شده باشد. به نظر می‌رسد آش «هفت دونگاره» که در محرم و صفر در برخی از شهرهای استان فارس پخته می‌شود و همچنین آش دندان که برای کودکان می‌پزند، از آش بهمنجه برگرفته شده باشد.

سخن پایانی

جشن بهمنگان از جشن‌های دوازده‌گانۀ ایران باستان بود که به دلیل هم‌نام شدن روز و ماه در دوم بهمن برگزار می‌شد. رنگ ویژۀ این روز، سپید و خروس نیز پرندۀ ویژۀ بهمن است و گل یاسمن سپید را گل ویژۀ امشاسپند بهمن می‌دانند. در این روز ایرانیان آداب خاصی را اجرا می‌کردند که پختن آش و منع کشتار حیوانات از جملۀ این رسوم بود.