جشن دیگان تنها جشن 12گانه است که در چهار روز برگزار می‌شود. ماه دی با سایر ماه‌ها تفاوت دارد و سه روز در ماه در ایران باستان به نام دی نامیده می‌شد.

نگاهی بر جشن دیگان

جشن دیگان از جمله جشن‌های ایران باستان است که در سه روز در ماه دی برگزار می‌شود. مطابق با گاهشماری ایران باستان، تاریخ برگزاری جشن دیگان در روزهای هشتم، پانزدهم و بیست و سوم دی ماه بوده است. شروع زمستان در ایران باستان از اهمیت بالایی برخوردار بود و به همین دلیل مردم در روزهای مشخصی به ستایش خدای یکتا می‌پرداختند.

با ما همراه باشید تا در ادامه بیشتر دربارۀ جشن دیگان صحبت کنیم.

فلسفۀ برگزاری جشن دیگان چیست؟

جشن دیگان نیز مانند جشن‌های دوازده‌گانۀ سال است که به دلیل هم‌نام شدن روز و ماه برگزار می‌شد. در ایران باستان به هر روز از ماه نامی اختصاص داده شده بود و در هر ماه یک روز وجود داشت که نام روز و ماه یکی می‌شد و به همین دلیل آن روز را جشن می‌گرفتند و از این رو، جشن‌هایی با عنوان‌های تیرگان، مهرگان، اردیبهشتگان و ... به وجود آمد.

 ماه دی با ماه‌های دیگر ایرانی یک تفاوت مهم دارد و آن این است که برخلاف نام سایر ماه‌ها، «دی» نام امشاسپندان و یا ایزدان زرتشتی نیست. تمام ماه‌های سال به نام نیروهای مینوی نام‌گذاری شده‌اند که هنوز هم در گاه‌شماری کنونی ایران به همان نام هستند. نام روزها نیز در ایران باستان برگرفته از همین موضوع بوده است.

برخلاف سایر ماه‌ها که نام آنها روی یکی از روزهای ماه نیز قرار داشته و در یک روز هم‌نام شدن روز و ماه اتفاق می‌افتاد، در هر ماه سه روز به نام دی نامیده شده بود و همین باعث می‌شد تا جشن دیگان و هم‌نام شدن روز و ماه در ماه دی، در سه روز اتفاق بیفتد. دی به معنای آفریدگار است و دتوشو نیز خوانده می‌شود.

روزهای برگزاری جشن دیگان برابر با 8، 15 و 23 دی است. در ایران باستان روز هشتم هر ماه به نام «دی به آذر»، روز پانزدهم هر ماه به نام «دی به مهر» و روز بیست و سوم هر ماه به نام «دی به دین» نامیده می‌شد.

دلیل اختصاص سه روز در ماه به نام دی این بود که دی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و صفت خدای یگانه یا همان اهورامزدا در دین زرتشت است. دی به معنای آفریننده است که صفت اهورامزداست. دلیل گذاشتن صفت خداوند بزرگ بر روی سردترین ماه سال این بوده که خداوند در گذشتن از سرمای سخت به مردم یاری رساند.

در واقع در ایران باستان، هر ماه به چهار بخش تقسیم شده بود و بخش اول آن با نام خدا و سه بخش بعدی با صفات خداوند آغاز می‌شد. به همین دلیل، اولین روز از هر ماه به نام هرمزد که نام پروردگار است و روزهای 8، 15 و 23 به نام دی نامیده شده بود. این چهار روز را آغاز هفته‌ای جدید در ماه می‌دانستند و برای آنکه سه نام دی با هم اشتباه نشود، هر یک از آنها با نام روز بعد همراه شده و به نام دی به آذر، دی به مهر و دی به دین نامیده می‌شدند و در این سه روز مردم به ستایش خداوند می‌پرداختند.

جشن خرم روز

خرم روز که به معنای زادروز خورشید است، نخستین روز از ماه دی است که در ایران باستان با نام «روز خور» و یا «دی گان» شناخته می‌شد. روز اول دی روزی است که خورشید دوباره پس از طی کردن بلندترین شب سال (شب یلدا) طلوع می‌کند و به همین دلیل روز مهمی در ایران باستان بوده است. طبق ادعای ابوریحان بیرونی در ایران باستان به دی ماه، «خور ماه» نیز گفته می‌شد و پیروان آیین مهرپرستی یا میتراییسم که یک آیین ایرانی بوده است، روز اول دی را زادروز خورشید می‌دانستند.

در ایران باستان شب اول دی را با عنوان شب یلدا و روز اول دی را با عنوان روز خور یا دیگان جشن می‌گرفتند و دلیل آن ترس از شب و ظلمت طولانی‌ترین شب سال بوده است.

جشن مدیاریم گاه

جدا از جشن خرم روز و سه جشن دیگان، جشن دیگری نیز در ماه دی برگزار می‌شود که به آن جشن «مدیاریم گاه» گفته می‌شود. جشن‌های 6‌گانۀ گاهنبارها که در ایران باستان صورت می‌گرفت به دلیل این اعتقاد بود که خداوند در این 6 گاه، آفرینش جهان را تکمیل کرده است.

جشن «مدیاریم گاه» که معنای آن «میان سال» است، گاهنبار پنجم بوده که در این روز چارپایان آفریده شده‌اند. این جشن از روز «دی به مهر» که برابر با 15 دی (9 دی در گاهشمار کنونی ایران) بود آغاز شده و به مدت 5 روز ادامه پیدا می‌کرد. یکی از اعمال این جشن این بود که ایرانیان انبار زمستان برای دام‌های خود فراهم می‌کردند.

جشن سیرسور

جشن سیرشور یا سیرسور عنوان جشنی است که ابوریحان بیرونی آن را مطرح کرده است و معتقد است که ایرانیان در روز چهاردهم دی ماه (8 دی در گاهشمار کنونی) جشنی می‌گرفتند که به احتمال فراوان به سوگواری عمومی با مرگ جمشید شاه پیشدادی مرتبط بوده است. در این روز مردم به خوردن سیر و آب انگور روی می‌آوردند و با پختن سبزیجات با گوشت تلاش می‌کردند تا خود را از شر شیطان حفظ کنند. دلیل این جشن، دوری مردم از اندوهی بیان شده که پس از مرگ جمشید بر آنان رسیده بود.

آیین‌های جشن دیگان

رسوم و آیین جشن دیگان به دو قسمت تقسیم می‌شود و بخش اول به «خرم روز» که همان روز اول ماه دی است مرتبط می‌شود و بخش دوم به سه روز «دی به آذر»، «دی به مهر» و «دی به دین» مرتبط است.

خرم روز

در اولین روز از ماه دی، ایرانیان تلاش می‌کردند تا حیوانی را نکشند و از کارهای ناپسند و دروغ دوری کنند. این روز تعطیل رسمی بوده و مردم به استراحت و دعا می‌پرداختند. گفته شده که پادشاهان ایرانی در این روز با مردم دیدار داشتند.

دی به آذر، دی به مهر، دی به دین

این سه روز نیز مانند «خرم روز» تعطیل بوده و مردم به جشن و پایکوبی می‌پرداختند و غذاهایی مانند آش درست می‌کردند. گفته شده که در این سه روز و خرم روز، مردم در کنار یک سرو جمع می‌شدند و دلیل آن، استقامت سرو در مقابل سرما بیان شده است. در این تجمع افراد به هم قول کاشتن سروی دیگر در سال آینده را می‌دادند. گفته شده که آراستن سرو و کاج در جشن کریسمس نیز از ایران باستان الهام گرفته شده است.

سخن پایانی

جشن دیگان یکی از جشن‌های مهم ایران باستان است که در چندین روز در ماه دی برگزار می‌شود. دلیل اهمیت دی این است که این واژه صفت اهورامزداست و در ایران باستان، سه روز در هر ماه به نام دی اختصاص داده شده بود. این جشن با آیین‌های ویژه‌ای همراه بوده و مردم در این جشن به ستایش پروردگار می‌پرداختند.