جشن امردادگان از جشن‌های باستانی ایران است که دیرینگی آن به پیش از زرتشت می‌رسد و زمان برگزاری آن در گاهشمار کنونی ایران برابر با سوم مرداد ماه است.

از جشن امردادگان چه می‌دانید؟

جشن امردادگان از جشن‌های باستانی ایران است و یکی از جشن‌های دوازده‌گانۀ سالیانه ایرانی به شمار می‌آید. در یادگارهای کهن ایران از این جشن یاد شده و از آن سخنان زیادی آمده است. در ادامه به فلسفه پیدایش این جشن باستانی و آیین‌های آن خواهیم پرداخت.

فلسفه برگزاری جشن امردادگان

جشن امردادگان از جمله جشن‌هایی است که به دلیل هم‌نام شدن روز و ماه برگزار می‌شد و آن را در امردادروز از امردادماه جشن می‌گرفتند. در ایران باستان تمام روزها دارای نامی بودند و زمانی که نام روز و ماه یکی می‌شد، در آن روز جشنی برگزار می‌کردند. امردادگان نیز از جملۀ این جشن‌هاست که مطابق با گاهشمار کنونی ایران در روز سوم مردادماه برگزار می‌شود.

نام امرداد به مرور زمان به مرداد تغییر پیدا کرده است، در حالیکه این نام صحیح نیست. مرداد به معنای مرگ و نیستی است اما امرداد به معنای جاودانگی است. زیرا امرداد یکی از صفت‌های اهورامزدا در گات‌های اوستا است که گات‌ها را مقدس‌ترین و کهن‌ترین بخش از اوستا می‌دانند.

ایرانیان در گذشته در این روز به مزارع و باغ‌ها می‌رفتند و شادی می‌کردند. آداب و رسوم مشترک جشن‌های ایرانی مانند هدیه دادن، پخت شیرینی و غذاهای متنوع، در این جشن نیز برگزار می‌شد.

رسوم جشن امردادگان

نیاکان ما در گذشته در روز مخصوصی از ماه به مکان‌های سرسبز رفته و از خداوند بابت نعمت‌هایش تشکر می‌کردند و به ستایش او می‌پرداختند. رسوم جشن امردادگان نیز به این صورت برگزار می‌شد. مردم در زمان گذشته معتقد بودند که باید با شکرگزاری از خداوند از او بخواهند که قحطی و خشکسالی شایع نشود و سال پربارشی داشته باشند.

 این جشن به باورهای اسطوره‌ای مردم در فلات ایران مرتبط است و دیرینگی آن به پیش از زرتشت می‌رسد و به همین دلیل یک جشن ملی است و نمیتوان آن را یک جشن مذهبی زرتشتی به شمار آورد. نماد این جشن نیز گل زنبق است. به دلیل نماد امرداد، بر سر سفرۀ این جشن، یک ظرف آب و گیاهی مانند مورد که همیشه سبز است، قرار داده می‌شود.

تاریخ جشن امردادگان

این جشن مطابق با گاهشماری زرتشتی در روز هفتم مردادماه و مطابق با گاهشماری رسمی کنونی ایران در روز سوم مردادماه برگزار می‌شود. دلیل این تفاوت نیز در این است که در زمان گذشته سال را به 12 ماه 30 روزه تقسیم می‌کردند ولی امروزه سال به 12 ماه تقسیم می‌شود که 6 ماه ابتدایی آن 31 روز و 5 ماه دوم 30 روز است و اسفندماه نیز به غیر از سال‌های کبیسه، 29 روز است. به همین دلیل تاریخ برگزاری این جشن در ایران باستان در روز هفتم مرداد و در زمان کنونی در روز سوم مردادماه است.

نام روزهای ماه و معنای آنها در گاهشماری ایران باستان

یکم ماه: هرمزد به معنای اهورامزدا

دوم ماه: بهمن به معنای اندیشه نیک

سوم ماه: اردیبهشت به معنای بهترین راستی و پاکی

چهارم ماه: شهریور به معنای شهریاری نیک

پنجم ماه: اسفند به معنای مهر پاک

ششم ماه: خرداد به معنای رسایی و تندرستی

هفتم ماه: امرداد به معنای جاودانگی و بی‌مرگی

هشتم ماه: «دی به آذر» به معنای دادار و آفریدگار

نهم ماه: آذر به معنای آتش

دهم ماه: آبان به معنای آب

یازدهم ماه: خور به معنای خورشید

دوازدهم ماه: ماه

سیزدهم ماه: تیر به معنای تیشتر ستارۀ باران

چهاردهم ماه: گوش به معنای هستی و جانوران

پانزدهم ماه: «دی به مهر» به معنای دادار و آفریدگار

شانزدهم ماه: مهر به معنای مهر و محبت

هفدهم ماه: سروش به معنای فرمانبرداری ایزدی

هجدهم ماه: رشن به معنای دادگستری

نوزدهم ماه: فروردین به معنای فروهر

بیستم ماه: بهرام به معنای پیروزی

بیست و یکم ماه: رام به معنای رامش و شادی

بیست و دوم ماه: باد

بیست و سوم ماه: «دی به دین» به معنای دادار و آفریدگار

بیست و چهارم ماه: دین به معنای دین و وجدان

بیست و پنجم ماه: ارد به معنای توانگری و خواسته

بیست و ششم ماه: اشتاد به معنای راستی

بیست و هفتم ماه: آسمان

بیست و هشتم ماه: زامیاد به معنای زمین

بیست و نهم ماه: مانتره سپند به معنای کلام مقدس و گفتار آسمانی

سی‌ام ماه: انارام به معنای روشنایی بی‌پایان

نظر مشاهیر ایرانی دربارۀ امردادگان

ابوریحان بیرونی در الباقیه می‌نویسد:

«مردادماه که روز هفتم آن مرداد روز است و آن روز را به انگیزه پیش آمدن دو نام با هم جشن می‌گرفتند. معنای امرداد آن است که مرگ و نیستی نداشته باشد. امرداد فرشته‌ای است که به نگهداری جهان و آراستن غذاها و داروها که اصل آن از نباتات است و برکنار کردن گرسنگی و زیان و بیماری‌ها است، کارگزاری یافته است.»

خیام نیز در نوروزنامه دربارۀ امرداد که به اشتباه آن را مرداد ذکر کرده، گفته است:

«مردادماه یعنی خاک، داد خویش بداد از بَرها و میوه‌های پخته که در وی به کمال رسد و نیز هوا در وی مانند غبار خاک باشد و این ماه میانه تابستان بود و قسمت او از آفتاب، مر برج اسد را باشد.»

مسعود سعد سلمان، شاعر سدۀ پنجم سروده است:

روزِ مُرداد [/ اَمُرداد] مُژده داد بدان

که جهان شد به طبع، باز جوان

دربارۀ این جشن در زرتشت‌نامه آورده شده است:

چو گفتار خردادش آمد به سر

همان گاه امرداد شد پیش‌تر

سخن گفت درباره رستنی

که زرتشت گوید ابا هر تنی

نباید به بیداد کردن تباه

به بیهوده برکندن از جایگاه

کزو راحت مردم و چار پاست

تبه کردن او، نه راه خداست

سخن پایانی

جشن امردادگان از جشن‌های ایران باستان است که در تاریخ سوم مردادماه برگزار می‌شود. اهمیت این جشن در زمان‌های گذشته بیشتر از زمان حال بوده و نیاکان ما به دلیل نعمت‌هایی همچون طبیعت سبز، وفور آب و فراوانی میوه‌ها، این روز را جشن می‌گرفتند. این جشن امروزه نیز توسط زرتشتیان برگزار می‌شود و برای پاسداشت گیاهان سبز با نیایش‌های و سرودهایی از خداوند سپاس‌گزاری می‌شود.