جشن باستانی نوروز از مهمترین جشن‌های ایرانی است که قدمت بالایی دارد. جشن نوروز مقارن با اول فروردین ماه است و به مناسبت سال جدید خورشیدی برگزار می‌شود.

دربارۀ جشن باستانی نوروز بیشتر بدانید

جشن باستانی نوروز مهمترین جشن ایرانی است که به مناسبت آغاز سال نوی خورشیدی در روز نخست سال (اول فروردین ماه) برگزار می‌شود. این جشن از جشن‌های باقیماندۀ ایران باستان است و در حوزه‌های وسیعی از آسیا جشن گرفته می‌شود. جشن نوروز را یونسکو با عنوان «روز بین‌المللی نوروز» به عنوان میراث فرهنگی و معنوی به ثبت رسانده است. با ما همراه باشید تا با جزئیات بیشتری از این جشن باستانی آشنا شوید.

زمان برگزاری جشن باستانی نوروز

جشن نوروز با لحظۀ تحویل سال برگزار می‌شود. لحظۀ تحویل سال تعیین می‌کند که نخستین روز از ماه فروردین چه زمانی است. در ایران باستان به روز نخستین هر ماه، هرمزد یا اورمزد روز یا هرمز روز می‌گفتند که به معنای اهورامزدا بوده است.

 در بسیاری از کشورها مانند کشورهای آسیای میانه، جشن نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود اما در ایران و افغانستان، نوروز آغاز سال جدید خورشیدی است. این روز در آیین زرتشتیان از روزهای مقدس و جشن‌های مذهبی به شمار می‌آید. واژۀ نوروز برگرفته از زبان اوستایی است.

پیشینۀ جشن نوروز

منشا پیدایش جشن باستانی نوروز به روشنی مشخص نیست ولی روایت است که زمان نوروز در ایران به زمان حملۀ کوروش بزرگ به بابل بازمی‌گردد و آغاز جشن نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهند که این زمان را به دلیل بیداری طبیعت جشن می‌گرفتند.

در متون کهن، شاهنامه و تاریخ طبری دربارۀ منشا جشن نوروز مطالب دیگری عنوان شده است. در برخی از متون، جمشید شاه پیشدادی را پایه‌گذار نوروز می‌دانند و در برخی دیگر از متون، کیومرث به عنوان بنیان‌گذار این جشن باستانی معرفی شده است. روایت است که در این روز جمشید شاه بر دیوان پیروز شد که دیوان نماد پلیدی‌ها هستند. سرما، تاریکی، جهالت و خشونت جزء پلیدی‌ها به شمار می‌آیند. همچنین روایت است که جمشید در این روز توانسته جهان غیب را در جام جهان‌نما ببیند.

 جام جهان‌نما که به آن جام جم هم گفته می‌شود، جامی است که تمام جهان در آن دیده می‌شود و این جام را به کیخسرو نیز نسبت داده‌اند. از این جام با عنوان آیینۀ سکندر و آیینۀ سلیمان نیز نام برده شده است اما به دلیل یکی دانستن جمشید و سلیمان، این جام از سدۀ ششم به جام جم (جمشید) مشهور شده است. در این جام، هفت اقلیم و سیارات و صورت‌های نجومی نقش شده بود. در شاهنامه آمده که در ماجرای عاشقانه بیژن و منیژه و زمانی که بیژن به فرمان افراسیاب زندانی می‌شود، کیخسرو در این جام می‌بیند که بیژن در کجا زندانی شده و رستم دستان را به دنبال او می‌فرستد.

عروج جمشید و عروج کیخسرو را نیز مرتبط با نوروز می‌دانند. بررسی سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که هخامنشیان نیز با نوروز آشنایی داشته و گفته شده که این روز توسط بسیاری از پادشاهان هخامنشی جشن گرفته می‌شد.

پس از ظهور اسلام با وجود بی‌توجهی فرمانروایان مسلمان، نوروز توانست در میان جشن‌های ایرانی جایگاه خود را حفظ کرده و به عنوان یک جشن ملی باقی بماند. قدمت جشن نوروز بیش از 3000 سال است و بیش از 300 میلیون نفر در سراسر دنیا این روز را جشن می‌گیرند. کردها این روز باستانی را مصادف با قیام کاوۀ آهنگر و پیروزی‌اش بر ضحاک ماردوش می‌دانند.

آیین‌های جشن نوروز

جشن‌های نوروزی در ایران با آیین‌های مختلفی همراه است که نخستین آیین آن، جشن چهارشنبه سوری است. بعد از این جشن، در آخرین پنجشنبه سال افراد به مزار مردگان خود می‌روند و برای روح آنها دعا می‌کنند. مراسمی به نام مراسم الفه نیز در خراسان جنوبی برگزار می‌شود که برای تکریم مردگان است.

خانه‌تکانی یکی دیگر از آیین‌های جشن باستانی نوروز است که ایرانیان به شدت به آن پایبند هستند. این آیین به غیر از ایران در افغانستان و تاجیکستان نیز برگزار می‌شود.

در میان مردمی که این روز باستانی را جشن می‌گیرند، یکی از آیین‌های مشترک این است که سفره‌های نوروزی پهن می‌کنند. به این سفره نوروزی سفره هفت‌سین گفته می‌شود که در آن هفت چیز که با حرف سین آغاز شده باشد قرار می‌دهند. سبزه، سیر، سیب، سمنو، سنجد، سرکه و سماغ از عناصر سفره هفت‌سین هستند. البته عده‌ای معتقدند که سکه و آب هم باید در سفره هفت‌سین باشد که نماد دارایی و روشنایی هستند. ماهی قرمز در سفره هفت‌سین وجود ندارد اما آشنایی ایرانیان با ماهی قرمز به 2500 سال پیش بازمی‌گردد.

پخت غذاهای نوروزی از قبیل سمنو، سبزی‌پلو با ماهی و شیرینی‌های مخصوص نیز از رسوم جشن نوروز است. پوشیدن لباس نو، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن نیز از جمله رسوم این جشن هستند. جشن نوروز با فرا رسیدن روز 13 فروردین که به سیزده‌بدر شهرت دارد به پایان می‌رسد.

حاجی فیروز یا خواجه پیروز یک چهرۀ افسانه‌ای ایرانی است که فرا رسیدن نوروز را به ایرانیان مژده می‌دهد. او با چهرۀ سیاه و گیوه و لباس سرخ در خیابان‌ها ظاهر شده و دایره می‌زند و شعر می‌خواند. عده‌ای حاجی فیروز را به سوگ سیاوش مرتبط می‌دانند و جامۀ سرخ او را برگرفته از خون سیاوش و چهرۀ سیاه او را به دلیل بازگشت از دنیای مردگان می‌دانند.

جشن باستانی نوروز در شعر فارسی

نوروز در شعر فارسی نیز انعکاس یافته و بسیاری از شاعران ایرانی به آن اشاره کرده‌اند.

فردوسی بزرگ فرموده است:

چو خورشید تابان میان هوا

نشسته بر او شاه فرمانروا

جهان انجمن شد بر تخت او

شگفتی فرو مانده از بخت او

به جمشید بر گوهر افشاندند

مران روز را «روز نو» خواندند

سر سال نو هرمز فرودین

بر آسوده از رنج روی زمین

خاقانی در جایی سروده است:

نوروز جهان پرور مانده ز دهاقین

دهقان جهان دیده‌اش پرورده ببر بر

نوروز بزرگ آمد آرایش عالم

میراث به نزدیک ملوک عجم از جم

سعدی فرموده است:

برآمد باد صبح و بوی نوروز

به کام دوستان و بخت پیروز

مبارک بادت این سال و همه سال

همایون بادت این روز و همه روز

خیام فرموده است:

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل‌افروز خوش است

مولانا نیز می‌فرماید:

نوروز رخت دیدم و خوش اشک بباریدم

نوروز و چنین باران باریده مبارک باد

سخن پایانی 

جشن باستانی نوروز از جشن‌های باقیمانده از ایران باستان است که هر ساله در اولین روز فروردین ماه برگزار می‌شود. این جشن در ایران و افغانستان به عنوان آغاز سال نوی خورشیدی به شمار می‌آید. جشن نوروز با آیین‌های مختلفی همراه است و مهمترین جشن ایرانیان به شمار می‌آید.