جشن باستانی سپندارمذگان، روز عشق ایرانی است که ریشۀ چندهزار ساله دارد و برای گرامیداشت مقام زن، مادر و زمین بوده است.

نگاهی بر جشن باستانی سپندارمذگان

جشن باستانی سپندارمذگان یکی از جشن‌های ایران باستان است که برای بزرگداشت و گرامیداشت زن، زمین و مادر برگزار می‌شود. در این مقاله قصد داریم نگاهی بر جشن سپندارمذگان، این جشن باستانی ایرانی داشته باشیم. لطفا با ما همراه باشید.

سپندارمذگان چیست؟

جشن باستانی سپندارمذگان با اسامی دیگری مانند اسپندگان یا اسفندارمذگان نیز شناخته می‌شود. این جشن باستانی مطابق با گاه‌شمار یزدگردی در تاریخ 5 اسفند برگزار می‌شد. اکنون که گاه‌شمار رسمی ایران، گاه‌شمار خورشیدی است، تاریخ این جشن باستانی، مقارن با 29 بهمن ماه می‌شود.

گاه‌شمار یزدگردی همزمان با تاجگذاری و بر تخت نشستن یزدگرد سوم که آخرین پادشاه ساسانیان بود به وجود آمد. در آن زمان، بر تخت نشستن یک پادشاه مقارن با آغاز گاه‌شماری بود. در گاه‌شماری یزدگردی و گاه‌شماری اوستایی نو که پیش از اسلام رایج بود، هر ماه 30 روز بود و 5 روز به آخر سال افزوده می‌شد. در گاه‌شمار یزدگردی، روزهای ماه با عدد مشخص نمی‌شدند و هرکدام از روزها اسم مخصوصی داشتند. هر زمان که اسم ماه و روز یکی می‌شد، ایرانیان در آن روز جشنی برپا می‌کردند. به دلیل آنکه روز پنجم هر ماه سپندارمذ یا اسپند نامگذاری شده بود، در 5 اسپندماه، نام روز و ماه یکی می‌شد که در این روز جشن سپندارمذگان را برگزار می‌کردند.

این گاه‌شماری هنوز هم در میان ایرانیان زرتشتی و زرتشتیان هند و پاکستان استفاده می‌شود. گفته شده که ریشۀ سپندارمذگان در شاهنشاهی هخامنشی است.

پیشینۀ جشن باستانی سپندارمذگان

به این جشن باستانی ایرانی، جشن مردگیران و یا مژده‌گیران نیز گفته می‌شد. ریشۀ این واژه اوستایی است.

 سپندآرمیتی یکی از یاوران اهورامزدا بوده که به آنها امشاسپند می‌گفتند. امشاسپندان از صفات پاک اهورامزدا، پروردگار همۀ هستی در مزدیسنا هستند. در واقع نام‌های دوازده ماه سال در گاه‌شمار رسمی ایران نیز نام‌های امشاسپندان زرتشتی است. سپندارمذ به معنای گستراننده، مقدس و فروتن است و لقب ملی زمین به شمار می‌آید. زمین نماد باروری است چون به همۀ ساکنان خود با فروتنی زندگی هدیه می‌دهد. چون زن نیز نماد باروری است، در این روز مقام زن را گرامی می‌داشتند.

تصویر زیر، یک سنگ‌نگاره از دوران ساسانیان است که یک صحنۀ عاشقانه بین شاهنشاه بهرام دوم و شهبانو آذرآناهید را به تصویر کشیده است و جایگاه زن را در فرهنگ ایرانی به خوبی نمایش می‌دهد. فردوسی در شاهنامه، بهرام دوم را پنجمین شاهنشاه ایران در خاندان ساسانیان نام برده است. او اولین کسی بوده که در ضرب سکه از تصویر فرزند و همسرش استفاده کرده است. این نقش برجسته در روستای قندیل، شهر قائمیه، استان فارس قرار دارد.

آیین‌های جشن باستانی سپندارمذگان

در این روز که روز زن و مادر در ایران باستان بوده است، زنان پیشکش و هدایایی دریافت می‌کردند. آنها در این روز کار خانه را انجام نمی‌دادند و این وظیفه را به مردان محول می‌کردند. البته گویا در این روز چند جشن برگزار می‌شده که امروزه بیشتر بر جنبۀ قدردانی از بانوان تاکید می‌شود.

ابوریحان بیرونی در کتاب خود با عنوان «آثار الباقیه» به این جشن باستانی اشاره کرده و گفته که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را برای بزرگداشت زن و زمین جشن می‌گرفتند. او در این کتاب ذکر کرده که سپندارمذ، فرشتۀ موکل بر زمین و بر زنان درستکار و عفیف و خیرخواه بوده است.

یادمان‌های جشن سپندارمذگان

ابراهیم پورداود که ایران‌شناس معاصر و نخستین اوستاشناس بود، در سال 1341 پیشنهاد داد که روز 5 اسفند را روز پرستار نام‌گذاری کنند. این روز در تقویم رسمی ایران ثبت شد ولی هرگز از سوی نهادهای مختلف مورد گرامی‌داشت قرار نگرفت و به فراموشی سپرده شد.

امروزه این جشن باستانی ایرانی توسط برخی از ایرانیان گرامی شمرده می‌شود و در سال‌های اخیر به علت گسترش شبکه‌های مجازی و آشنایی ایرانیان با فرهنگ و سنت‌های باستانی، تمایل افراد به خصوص نسل جوان به برگزاری و حفظ این آیین‌های ایرانی افزایش یافته است. البته در زمان دقیق برگزاری آن، بین روزهای 29 بهمن و 5 اسفند اختلاف نظر وجود دارد. در گاه‌شمار فعلی ایران که شش ماه اول سال 31 روزه هستند، روزهای 31 ام نامی ندارند و فلسفۀ جشن باستانی سپندارمذگان این است که نام روز و ماه یکی باشد.